E vërteta e krishterimit – pjesa II

Nga Joseph Ratzinger – Benedikti XVI

 

  1. 4. Rruga kah religjioni universal pas ekzilit

Pesëqind vjet pas ekzilit e deri me ardhjen e Jezu Krishtit, është një kohë e karakterizuar para së gjithash me dy faktorë të rinj. Së pari, shfaqja e literaturës së urtisë dhe, në themelet e saja, lëvizja shpirtërore. Përkrah Ligjit dhe Profetëve, libra këto prej të cilave filloi gradualisht të formohet kanuni i shkrimeve si kriter (shtyllë) i religjionit të Izraelit, tani shfaqet një kriter i tretë – literatura e urtisë. Kjo literaturë ishte nën ndikimin e traditave të urtësisë së Egjiptit, por me kalimin e kohës do të shfaqte edhe ndikimet e takimit me frymën greke. Në literaturën e urtisë pikë së pari hasim përthellimin e fesë në një Hyj dhe radikalizmin e kritikës ndaj hyjnive, që më parë e hasim edhe tek profetët. Shtjellohej më tutje monoteizmi dhe fitohej një fuqi racionale në bashkëpërkim për ta shpjeguar racionalisht botën. Kapësja mes mendimit të Hyjit dhe shpjegimit të botës u zbulua pikërisht në konceptin/nocionin e urtisë. Racionaliteti që manifestohet në strukturën e botës, konceptohej si reflektim i urtisë krijuese të saj, prej së cilës e ka burimin. Vështrimi i realitetit që tani po merrte formë, përkon me pyetjen që e kishte shtruar Haisenbergu në fjalimet e përmendura më lart, ku thoshte: “A është tërësisht e pakuptimtë po qe se mendohet se ekziston një ‘vjedhje’ që krejtësisht qëndron prapa strukturave të radhitura të botës, të cilat janë ‘qëllimi’ i saj”. Në diskutimet e sotme mbi interaksionin mes natyrës dhe shpirtit, shembull në njeriun, shqyrtohet çështja e reduksionit se a mund të reduktohet fenomeni shpirt dhe lëndë (objekt, materie) apo këtu kemi të bëjmë më një rezervë të pashpjegueshme? Këtu do të mund të shqyrtohej më përpara në vështrimin e kundërt: Shpirti është në gjendje ta gjallojë materien dhe ai duhet marrë si pikënisja e vërtetë e të njëmendtës, prej së cilës shpjegohet tërësia; ngel pyetja: a nuk ka këtu ndonjë rezervë, e cila s’mund të jetë pjesë e saj? Duhet të pyetemi nëse ky vështrim i gjësendeve është më pak i besueshëm se sa ai që ka formuluar J. Monod e që është në një shikim krejtësisht reprezentativ për mendimin bashkëkohor; që gjithë koncerti i natyrës buron nga zhurma shqetësuese, d.m.th. racionaliteti do të rridhte nga iracionalja. Vështrimi i librave të urtisë, që e ndërlidhin Hyjin me botën përmes idesë së urtisë dhe e kuptojnë botën si reflektim i racionalitetit të Krijuesit, e lejon gjithashtu ndërlidhjen mes kozmologjisë dhe antropologjisë, kuptimin e botës dhe moralit, sepse urtia, e cila e ndërton materien dhe botën, është njëkohësisht edh morale, që paralajmëron drejtimin thelbësor të ekzistencës. Krejt Tora, Ligji i Jetës së Izraelit, tani do të kuptohet si vetëzbulim i urtisë, si përkthim i saj në gjuhën e njerëzve dhe në urdhëresat e tyre. Prej gjithë kësaj është e vetëkuptueshme afërsia me frymën greke: në njërën anë, është e afërt me motivet e plantonizmit, kurse nga ana tjetër ndërlidhet me botëkuptimin stoicist të shpjegimit hyjnor të botës dhe moralit.

Pyetja e rezervës johyjnore, iracionale në botë, të cilën pak më parë e përmendëm më lartë, në literaturën e urtisë merr formë të luftimit dramatik në çështje të teodicesë; përvoja e vuajtjes në botë bëhet temë e madhe – në botë ku e drejta, mirësia dhe e vërteta janë gjithnjë si rihumbëse përballë të fuqishmëve të pashkrupullt. Ky fakt na çon në një drejtim tjetër; thellohet morali nga një pikëvështrim krejtësisht tjetër, ndahet nga pyetja e suksesit për të kaluar në kërkimin e kuptimit, pikërisht në vuajtje dhe në ato situata ku drejtësia duhet t’i nënshtrohet padrejtësisë. Në fund shfaqet edhe në Jobin forma e njeriut të përshpirtshëm e njëherësh edhe e njeriut të vuajtjes, jashtë kufijve të Izraelit.

Afërsisë së brendshme të botës shpirtërore greke, iluminizmit dhe filozofisë, i përgjigjet në mënyrë logjike hapi i dytë shumë i rëndësishëm: kalimi i Hebraizmit në botën greke, kalim i cili u vendos së pari në Aleksandri, si vendi qendror i takimit të kulturave. Ngjarja më e rëndësishme në këtë proces ishte përkthimi i Besëlidhjes së Vjetër (BV) në gjuhën greke; pjesa themelore e BV – Pesëlibërshi i Moisiut – ishte i përkthyer greqisht qysh në shek. III. Që nga ajo kohë e deri në shek. I para Krishtit u formua kanuni grek i librave të shenjta, të cilin e morën të krishterët si kanunin e vet të Besëlidhjes së Vjetër. Emri ”Septuaginta” (Libri i të shtatëdhjetëve), i këtij përkthimi të BV bazohet në legjendën e vjetër, në të cilën mendohet se përkthimi është vepër e shtatëdhjetë përkthyesve dijetarë. Por numri 70 simbas Zan 32, 8 është numër i popujve të botës. Simbas kësaj legjende mund të kuptohet se me këtë përkthim BV ka kapërcyer jashtë Izraelit dhe ka arritur në të gjithë popujt e botës. Vërtet, ky ishte edhe veprimi i këtij libri-përkthim, i cili në shumë pikëpamje theksoi cilësitë universale të religjionit të Izraelit – dhe jo vetëm mbi figurën e Hyjit, kur emri i Hyjit nuk shfaqet si pentagram JHWH, por shndërrohet në Kyrios, Zotëri. Kështu koncepti shpirtëror i Hyjit të BV kalon në një shkallë më të lartë, që është vërtetë në përputhshmëri me këtë zhvillim të brendshëm të konceptit.

Përkthimi i fesë së Izraelit në gjuhën greke, ashtu si është paraqitur në librat e shenjta, shumë shpejt i fascinoi shpirtrat e shndritur të botës antike, religjioni i të cilëve, pas kritikës që ia kishte bërë Sokrati, po humbte gjithnjë e më tepër në besueshmëri. Në mendimet e Sokratit – për dallim nga rryma sofiste – nuk kishte rol vendimtar skepticizmi apo cinizmi, ose pragmatizmi; bashkë me këto do të shfaqet nostalgjia për një religjion të kënaqshëm, që do të ishte në përputhshmëri me arsyen, dhe i cili njëkohësisht do ta tejkalonte forcën e vet. Njerëzit, në këtë mënyrë, në njërën anë, do të futen në kërkim për premtimet e kulteve mistike që vinin nga Lindja, e , në anën tjetër, shfaqej feja e Izraelit si përgjigje shpëtimprurëse. Këtu del në pah lidhja mes Hyjit dhe botës, racionalitetit dhe Zbulimit (Dëftimit), lidhshmëria që i përgjigjet saktësisht kërkesave (postulatit) të arsyes dhe etjes së thellë (të brendshme) religjioze. Ky është monoteizmi, i cili s’mund të rrjedhë nga spekulimi filozofik dhe i cili do të ishte i pafuqishëm në aspektin religjioz, për shkak se njeriu nuk mund t’i adhurojë sajimet dhe hipotezat e veta filozofike. Ky monoteizëm rrjedh nga përvoja e thellë dhe burimore e religjionit dhe, të themi ashtu, e pohon nga lart atë për të cilën mendimi ka kërkuar e gjurmuar duke përvjedhur copëza me kujdes. Religjioni i Izraelit do të kishte pasur për rrethin më të ngritur në antikën e vonë një fascinim të ngjashëm, sikur Kina në kohën e iluminizmit për Europën Perëndimore, kur mendohej (gabueshëm, siç dihet tanimë) se përfundimisht u zbulua shoqëria pa Zbulimin dhe Misteret, religjioni i moralit dhe arsyes së kulluar. Kështu, në mbarë antikën u formësua një rrjet i hyjdrojturve që mbështeteshin në Sinagoga dhe në kultin e saj të kulluar të fjalës. Në këtë mënyrë, ata mbështetnin fenë e Izraelit, duke qenë të vetëdijshëm se janë në lidhje me një Hyj të vetëm. Ky rrjet i hyjdrojturve, që ishin në harmoni me fenë e Izraelit, e cila ishte bërë greke, ishte paraprijëse për misionet e krishtera: krishterimi ishte ajo forma e hebraizmit që u përhap në horizontin e universales dhe që dhuronte në plotni atë që deri atëherë BV nuk ishte në gjendje të ofronte.

 

  1. 5. Krishterimi si sintezë e festë dhe arsyes

Paraqitja e fesë së Izraelit në Septuaginta tregonte harmonizimin e Hyjit dhe botës, arsyes dhe misterit (fesë). Ajo dhuronte rregulla (urdhëresa) morale, por megjithatë diçka mungonte. Hyji i përgjithshëm ende ishte i lidhur me një popull të caktuar; morali universal ishte i lidhur dukshëm më forma të veçanta të jetës, që nuk dilnin dot të gjallëruara jashtë Izraelit; kulti ende ishte i lidhur ngushtë me ritualin e Tempullit, që ishte e mundshme të shpjegohet në mënyrë kritike, të pyeste për gjithçka. Një jo hebre ka mundur të qëndrojë vetëm në rrethin e jashtëm të këtij religjioni. Ai ka mbetur “proselit”, sepse përkatësia e plotë ishte e lidhur vetëm përmes bashkësisë së popullit dhe lidhjes së gjakut me atin Abrahamin. Kishte mbetur dilema se në çfarë shkalle është e domosdoshme ajo specifikë hebraike që të ketë mundësi njeriu t’i shërbejë drejt këtij Hyji dhe kush ishte kompetent për ta ngritur kufirin mes asaj që është e pandryshueshme dhe asaj që është rastësi historike apo e ndryshueshme. Nuk ishte i mundshëm universaliteti i plotë, sepse nuk ishte e mundshme përkatësia e plotë. Vetëm me krishterimin u bë i mundshëm kalimi, që “përmbysi murin ndarës” (Ef 2, 14) në kuptimin e trefishtë: Me lindjen e krishterimit më nuk është e nevojshme lidhja e gjakut me atin Abrahamin, sepse bashkimi me Jezusin dhuron përkatësi dhe lidhje të vërtetë. Tani çdonjëri mund t’i përkiste këtij Hyji dhe të gjithë njerëzit kanë guxim dhe kanë mundësi të jenë populli i tij. Nuk janë më të obligueshme normat e posaçme të të drejtës dhe moralit; ato janë paralojë historike, sepse në personin e Jezu Krishtit përmblidhen të gjitha, dhe, kush e ndjek Jezusin, bart dhe plotëson në vetvete gjithë Ligjin. Kulti i vjetër është i pafuqishëm dhe i shfuqizuar në vetadhurimin e Jezusit në Hyjin dhe ndaj njerëzve; ky vetadhurim është fli e vërtetë si kult shpirtëror, në të cilën Hyji dhe njeriu pajtohen e bashkohen dhe për të cilën Darka e Zotërisë, Eukaristia, qëndron si prani e sigurt reale dhe e përhershme. Ndoshta thënien më të bukur dhe më përmbajtjesore të kësaj sinteze të re të krishterimit, e gjejmë në një fjali – dëshmi në letrën e Gjonit: “Ne e njohëm (besuam në) dashurinë” (1 Gjn 4, 16). Krishti për këta njerëz u bë zbulim i dashurisë krijuese; arsyeja që e përshkon gjithësinë, u dëftua si dashuri – si ai racionalitet, i cili i merr në vete dhe e shëron edhe atë që është e errët dhe atë që është iracionale.

Kështu lëvizja shpirtërore, e cila na u bë e njohur në rrugën e Izraelit, tani arrin qëllimin e vetë, kurse universaliteti i pathyeshëm u bë mundësi praktike. Takohen arsyeja dhe misteri; pikërisht përbashkimi i tërësisë në një realitet i hapi dyert për të gjithë; të gjithë njerëzit mund të bëhen vëllezër e motra duke besuar në një Hyj. Po ashtu, tema e shpresës dhe e të tashmes fiton një formë të re; e tashmja ecën kah i Ringjalluri, në drejtim të një bote ku Hyji do të jetë gjithçka në të gjitha. Pikërisht, të nisur nga kjo mendësi, e tashmja është domethënëse, dhe e vlefshme, sepse që tani ajo është e mbushur me afërsinë e të Ringjallurit, kurse vdekja s’e ka më fjalën e fundit.

 

  1. 6. Në kërkim të një evidence të re

A mund të gjendet përsëri kjo evidencë, e cila atëherë kishte goditur dhe shndërruar brendësinë e thellë të botës së vjetër? Apo ajo është e humbur në mënyrë të pakthyeshme? Ka shumë shkaqe që tregojnë rrënimin e saj të sotëm, por unë do të thosha se shkaku më i rëndësishëm është ai i cili ka të bëjë me vetëkufizimin e arsyes, që me mënyrë paradoksale, arsyeja mbështetet në sukseset e veta; ligjet metodike, mbi të cilat bazohet suksesi i arsyes, përmes përgjithësimeve, janë bërë qeli e saj. Shkenca natyrore, e cila e krijoi një botë të re, bazohet në një themel filozofik, që përfundimisht duhet kërkuar të Platoni. Koperniku, Galileu dhe Newtoni kanë qenë platonikë. Supozimi i tyre themelor ishte së bota është e strukturuar në mënyrë matematikore, shpirtërore, dhe, të nisur nga kjo hipotezë, bota mund të deshifrohet dhe t’u nënshtrohet eksperimenteve për t’u bërë e kuptueshme dhe shfrytëzuese. Risia këtu gjendet në ndërlidhjen mes platonizmit dhe empirisë, idesë dhe eksperimentit. Eksperimenti bazohet në ide, e cila i paraprinë dhe e shpjegon; kjo ide në eksperimentet praktike rishqyrtohet, përmirësohet dhe bëhet e hapur për pyetje të reja. Vetëm kjo ndërhyrje matematikore paraprake lejon përgjithësimin dhe njohjen e ligjit, që mundëson veprim efektiv e kulminant. Krejt shkenca natyrore dhe zbatimi i saj teknik bazohet në hipotezën se bota është e strukturuar simbas ligjeve shpirtërore, që në vetvete përbëhet prej një shpirti/fryme, konturat e së cilës mund t’i (për)shkruajë apo përthekojë shpirti ynë. Por, njëkohësisht, perceptimi i tij është i lidhur me verifikim të përvojës. Çdo mendim që do të kalonte mbi këtë lidhje, e do të vështronte shpirtin në vetvete apo si ai që ekziston para kësaj bote, do të ishte në kundërshtim me metodat strikte të shkencës dhe, si e tillë, do të dëbohej si mendim parashkencor apo si mënyrë jo shkencore e të përsiaturit. Logosi, urtia, për të cilin flitnin grekët, në njërën anë, dhe izraelitët, në anën tjetër, kthehet/zbret në botën materiale dhe nuk mund të diskutohet për të jashtë kësaj bote.

Ky përkufizim është në shtratin e vet brendapërbrenda rrugës specifike të shkencave natyrore dhe, si e tillë, është e domosdoshme. Por nëse kjo rrugë shpallet si metodë e pakapërcyeshme e mendimit të njeriut, vetë themelet e shkencës do të bëhen paradoksale. Sepse shpirti përmes kësaj edhe do të pohohet edhe do të mohohet, në të njëjtën kohë. Para së gjithash, kjo arsye, e cila do të përkufizonte veten në këtë mënyrë, do të ishte arsye e këputur (e amputuar). Po qe se njeriu nuk do të ishte në gjendje të bëjë pyetje për çështje thelbore të jetës së vet, për prejardhjen (“prej nga kam ardhur”) dhe për qëllim ( “ku shkoj”), për atë çfarë i duhet të veprojë dhe çfarë lejohet të veprojë, për jetën dhe vdekjen. Këto pyetje ekzistenciale i duhet t’ia lërë sferës së ndjesisë, e cila është e ndarë nga arsyeja; kjo mënyrë nuk do ta lartësonte arsyen, por do ta nënçmonte. Dezintegrimi që i bëhet njeriut me këtë shkëputje, në të njëjtën shkallë shkakton patologjinë e religjionit dhe patologjinë e shkencës. Sot është mëse evidente prania dhe rritja e formave patologjike e religjioneve, të cilat e ndajnë religjionin nga përgjegjësia e arsyes. Por nëse i kujtojmë projektet shkencore që e urrejnë njeriun, siç janë p.sh. klonimi i njeriut, prodhimi i embrioneve – d.m.th. njeriut – për shfrytëzimin e organeve me qëllim të prodhimit të preparateve farmaceutike apo në përgjithësi për qëllime ekonomike; apo nëse e kujtojmë instrumentalizimin e shkencës në prodhimin e armëve gjithnjë më të tmerrshme për shkatërrimin e njeriut, kjo qartë tregon se ekziston po ashtu shkenca që është bërë patologjike; shkenca bëhet patologjike dhe e rrezikshme për jetë, atëherë dhe atje kur ajo në punën e saj e largon rendin etik/moral njerëzor dhe në mënyrë të pavarur e pranon si kriter të vetëm të lejueshëm potencialin e vet shkencor.

Kjo do të thotë: rrezet e arsyes duhet përsëri të zgjerohen. Duhet të dalim nga qenia e errët, që ia kemi ndërtuar vetvetes për të rinjohur forma tjera të pohimit të atij realiteti, ku është në pyetje tërë jeta e njeriut, ajo çfarë na nevojitej është e ngjashme me atë që e gjejmë të Sokrati: gatishmëria, e cila pret, që rri e hapur dhe shikon mbi vetveten në hapësirë të pafund. Kjo gatishmëri i ka takuar në atë kohë dy qendrat/botërat e shpirtit të kulturës – Jerusalemin dhe Athinën – për t’ia mundësuar një epokë të re historisë. Na nevojitet një gatishmëri e re për kërkim, por edhe përvujtëri të cilën mund ta gjejmë. Rreptësia e disiplinës metodike nuk do të duhej të jetë vetëm dëshirë për sukses, por do duhej të jetë vullnet dhe gatishmëri për të vërtetën.

Metoda strikte që do të lejonte nënshtrimin dhe rishqyrtimin e të zbuluarës, e jo të imponojë tendencat e veta, mund të jetë shkollë e madhe e njerëzimit për ta bërë njeriun të aftë për (të kërkuar dhe pranuar) të vërtetën. Përvujtëria ndaj të zbuluarës nuk guxon të manipulohet për t’u bërë modesti e rreme, që ia shuan shpirtit gatishmërinë/fuqinë për të vërtetën. Për më tepër, përvujtëria duhet të kundërshtojë fuqinë që pretendon të sundoj botën e, nga ana tjetër, nuk e njeh logjikën e brendshme të saj, e cila kufizon dëshirën tonë për mbizotërim. Katastrofat ekologjike mund të jenë, në këtë kontekst, shenjë vërejtje për kujdes, ku shihet se shkenca më nuk është në shërbim të së vërtetës, por bëhet rrënuese e botës dhe e njeriut. Këtu është e domosdoshme sa aftësia për t’u dëgjuar këto vërejtje aq edhe vullneti për ta lënë të vërtetën të na pastrojë. Do të shtoja këtu edhe këtë: aftësia mistike e shpirtit të njeriut do të duhej të riformohet. Aftësia për t’u kthyer mbrapa (në të kaluarën), hapja ma e madhe e brendësisë së njeriut, disiplina që do ta kundërshtonte zhurmën dhe imponimin, do të duhej të rikthehen që të jenë synime për t’u radhitur ndër prioritetet tona. Tek Shën Pali e gjejmë një qortim, se njeriu i brendshëm duhet të forcohet (khs. Ef 3, 16). Të jemi të sinqertë: sot ekziston një hypertrofi e njeriut të jashtëm, dhe një dobësim brengosës i fuqive të tija të brendshme.

Për të mos mbetur shumë abstrakt, do doja që atë çfarë thashë më lart, ta bëj më të kuptueshme me një figurë të marrë nga një përvojë historike. Papa Gregori i Madh (604) në Dialogjet e veta na tregon për javët e fundit të jetës së Shën Benediktit. Themeluesi i rregullit të benediktinëve kishe ra me fjet në një dhomë në pjesën e sipërme të një këmbanareje, ku mund të ngjitesh lart përmes shkallëve të rrëpirëta. Para se të vinte koha për lutjen e mbrëmjes, ai ishte zgjuar për të vigjiluar: “Ishte mbështetur në dritare dhe e përgjëronte Hyjin e Gjithëpushtetshëm. Deri sa shikonte në errësirën e natës, përnjëherë para syve të tij u duk një dritë, që zbrittë nga lartësia e qiellit në drejtim të tokës dhe shndriti dendësinë e territ… Ngjau diçka e mrekullueshme në këtë vegim, siç na tregon më vonë edhe vetë ai: gjithë bota përnjëherë u shtri para syve të tij, si të ishte e bashkuar në një të vetmen rreze dielli”. Bashkëfolësi i Gregorit e kundërshtoi me të njëjtën pyetje që i imponohet lexuesit të sotëm: “Këtë që po e thua, se Benedikti kishte parë gjithë botën të bashkuar para syve të tij, të jetë e bashkuar në një të vetmen rreze dielli, unë një gjë të këtillë asnjëherë deri më tani s’e kam përjetuar as që mund të paramendoj një gjë të këtillë. Si mundet një njeri ta shohë botën si tërësi”? Fjalia kryesore e Papës thotë kështu: “Kur ai… shihte para syve të vet tërë botën si një njësi (unitet), nuk është se ishte tkurrur qielli dhe toka, po shpirti i vështruesit (veguesit) është zgjeruar… “.

Në këtë tregim të gjitha detajet janë më plotë kuptim: nata, këmbanarja, shkallët, dhoma e sipërme, qëndrimi, dritarja. Pos përshkrimit topografik dhe biografik, ka edhe domethënie të thellë simbolike: ky njeri gjendet në rrugë të gjatë dhe të mundimshme, që e kishte filluar në Subiaco, ishte ngritur në kodër dhe tani së fundi në këmbanare. Jeta e tij është ngritje e brendshme, shkallë pas shkalle, përmes shtyllës së rrëpirë. Kishte arritur në këmbanare, mandej në dhomën e sipërme të këmbanares – “dhoma e sipërme” që nga koha e Veprave të Apostujve ka mbetur simbol i përqendrimit, i cili është i drejtuar në lartësi (kah qielli), simbol i përqendrimit i shkëputur nga bota e punës dhe prodhimit. Ishte mbështetur në dritare – ai kërkonte dhe e gjeti vendin prej të cilit mund të shikonte largësinë dhe gjerësinë, vendin ku muri i botës është i përmbysur dhe ku hapet shikimi për (të dalë) në liri. Ai qëndron. Qëndrimi në traditën e manakëve është simbol i njeriut, i cili është drejtuar (ngritur) prej tkurrjes së tij, ai nuk është më i mbledhur në vetvete që të shikojë vetëm në drejtim të tokës, por përsëri fiton qëndrim të drejtë dhe vështrim të lirë kah qielli. Në këtë mënyrë është bërë njeri që vështron. Nuk është tkurrur qielli dhe toka, por shpirti i tij është zgjeruar, meqë ai nuk është i absorbuar prej ndonjë sendi të veçantë, nga degët që ia mbulojnë shikimin njeriut për ta parë malin, por ka fituar të pamurit, i cili vështron tërësinë. Thënë më mirë: ai mund ta vështrojë tërësinë, sepse shikon nga lartësia. Lartësinë ka mund ta gjejë, sepse në brendësi është bërë i gjerë. Ndoshta këtu shpaloset tradita e vjetër për njeriun si mikrokozmos, si qenie që e përfshin (pushton) tërë botën. Por thelbësorja është kjo: njeriu duhet të mësojë të ngritet, duhet të bëhet me shpirt të gjerë. Duhet të mbështetet në dritare. Duhet të shikojë në largësi dhe gjerësi, ai duhet të vështrojë. Kështu mund ta prekë drita e Hyjit, mund ta njohë Hyjin dhe i nisur nga kjo dritë mund të fitojë vështrim të plotë për ta kapur tërësinë. Fiksimi kah toka nuk guxon të jetë krejt i lënë pasdore, që mos të bëhemi të paaftë për ngritje dhe ecje të drejtë. Burrat e mëdhenj, të cilët me ngritjen e tyre plot durim dhe pastrimin plot vuajtje në rrugën e jetës, janë bërë vëzhgues dhe udhëtregues gjatë shekujve, që na mësojnë edhe neve sot. Ata na tregojnë se si mund të gjendet drita edhe në terr; si mund të ballafaqohemi me kanosjet që ngrihen nga humnerat e ekzistencës njerëzore dhe si mund ta presim të ardhmen si ata që janë të mbushur me shpresë./drita.info

 

(Marrë nga Revista fetare-kulturore URTIA 1/2006, f. 135-162. Origjinali gjermanisht prej nga është përkthyer: Jozeph Ratzinger – Benedikt XVI, Glaube – Wahrheit – Tolernanz. Das Christentum und die Weltreligionen, Herder, Freiburg-Basel-Wien 2005, f. 112-147. Përkthyen: Fatmir Koliqi & Shtjefën Dodes)

Shpëndaje: