Arkivi i Austrisë në Vjenë
Prizren, më 19 mars 1913
Nr. 20
Për Shkëlqesinë e Tij, zotninë e Lartë
Leopold Grafer Berchtold
Shumë i nderuari Kont
Sot, At Klement Miraj nga Peja, më dha rrëfimin e mëposhtëm për vrasjen e At Luigj Paliqit.
Të hënën, më 3 të këtij muaji, At Paliqi mori një thirrje nga guvernatori malazez për të ardhur në Gjakovë. Të martën, At Paliqi ka fjetur në Pejë tek At Klementi dhe të mërkurën, më 5 të këtij muaji, i shoqëruar nga një xhandar ka shkuar në Gjakovë, ku është dorëzuar tek autoritetet. Xhandari që e shoqëronte dëgjoi se At Paliqit i thanë se do të merrej në pyetje. Tani mund të hamendësojmë se çfarë ndodhi gjatë kësaj marrjeje në pyetje. At Luigji u mor në paraburgim dhe u rrah në mënyrë të përsëritur dhe mizorisht midis të mërkurës në mbrëmje dhe mëngjesit të së premtes. Shqiptarët e arrestuar në atë kohë në Gjakovë i thanë At Klementit se dëgjuan qartazi goditjet dhe rënkimet e priftit fatkeq. Duhet ditur se fajin kryesor e ka një polic malazez, një farë Çukiq, kushëri i zëvendës guvernatorit të Gjakovës me të njëjtin emër (shih më vonë).
Të premten në mëngjes, klerikun e mjerë e lidhën me rreth 90 të burgosur shqiptarë dhe e dërguan zbathur në Pejë nën përcjellje (1 oficer, rreth 40 ushtarë). Të burgosurit ishin të lidhur në çifte, At Luigji i cili kishte vështirësi të mbante hapin me shokët e tij për shkak të abuzimit që kishte duruar – kafka dhe fytyra e tij e fryrë ishin dëshmi e qartë e kësaj – u përjashtu prej një ushtarit nga rreshti me shkopinj tërbimi, siç thonë shumë dëshmitarë okularë. Rreth 1 orë e gjysmë larg Gjakovës, afër fshatit Janosh, At Paliqi u lidh nga bashkëvuajtësit e tij, u zhvesh në këmishë dhe u vra anash rruge nga ushtarët e eskortës me 5 të shtëna pushke (jo siç është thënë më parë nga një komitaxhi). At Paliqi, i cili menjëherë dyshoi se çfarë e priste, teksa po e zhvishnin u tha shokëve të tij fjalët e fundit përshëndetëse.
Kur At Klement Miraj mësoi për vrasjen e shokut të tij, ai shkoi menjëherë për të marrë informacion nga zëvendësguvernatori i Pejës (guvernatori Plamenac ishte në Gjakovë për të organizuar operacionin e çarmatimit). Aty iu lexua një dokument ku thuhej se At Paliqi kishte nxitur popullatën kundër qeverisë dhe i kishte këshilluar që të mos dorëzonin armët sepse së shpejti do të vinte Austro-Hungaria dhe se tek ai ishin gjetur edhe dokumente komprometuese. Zyrtari shtoi se At Paliqi ishte dënuar dhe do të ekzekutohej publikisht në Pejë. Është për të ardhur keq që u qëllua gjatë rrugës duke tentuar të arratisej, ai duhej të ishte nxjerrë në gjyq në Pejë dhe ndoshta do të kishin mundur të gjenin prova për bashkëpunëtorët e tij (një referencë për dyshimet ndaj priftërinjve katolikë që gëzojnë mbrojtjen tonë).
Më pas At Klementi kërkoi leje për ta varrosur trupin në Pejë, gjë që iu dha; Prandaj ai shkoi të nesërmen në Gjakovë, ku u prit mirë nga Guvernatori Plamenac dhe iu premtua se do t’i jepte dorë në varrimin e trupit. Guvernatori komentoi rastin, pasi At Klementi madje ishte gati të betohej se fatkeqi At Paliqi u qëllua pa faj. Kur At Klementi u përgjigj se kishte dëgjuar nga zv. guvernatori në Pejë se At Paliqi ishte gjykuar nga një gjykatë ushtarake, bashkëfolësi i tij u përgjigj se kjo nuk ishte e vërtetë, ai nuk dinte asgjë për një vendim të tillë, dhe për këtë arsye as zëvendësi i tij nuk mund të dinte për këtë gjë.
Kur At Klementi më vonë u kthye në ndërtesën e qeverisë për të marrë lejen me shkrim për transportin e trupit, atij iu refuzua leja.
Kur At Klementi sërish pyeti nëse At Paliqi ishte qëlluar pa faj, guvernatori (?) i Gjakovës, njëfarë Çukiq, i cili ishte i pranishëm, iu përgjigj se ky nuk ishte shqetësimi i tij dhe se duhet të kthehej menjëherë në Pejë pa u ndalur rrugës, përndryshe edhe ai mund të pushkatohej. Guvernatori Plamenac u përpoq të qetësonte kolegun e tij dhe siguroi At Klementin se një komision do të hetonte rrethanat e vrasjes dhe se fajtorët e mundshëm do të ndëshkoheshin, por e këshilloi priftin të largohej menjëherë.
Prandaj At Klementi u kthye në Pejë pa guxuar ta merrte trupin me vete.
At Klementi është plotësisht i bindur për pafajësinë e At Paliqit. Si i fundit, tek i cili At Luigji në datën 6 të këtij muaji e kaloi natën, e thirri atë të arratisej, gjë që At Paliqi, i vetëdijshëm për pafajësinë e tij, nuk mendoi se ishte e nevojshme. Fundi i trishtuar i At Luigjit dukej se ishte faji i tij, sepse ai guxoi të ndërhynte në mënyrë miqësore tek një oficer malazez për mizoritë ndaj katolikëve.
Në të njëjtën ditë që At Klementi shkoi në Gjakovë për të marrë trupin, një komision (2 mjekë, 2 zyrtarë) nga Peja, pa e informuar At Klementin, siç kishin premtuar, shkoi në Gjakovë për të hetuar rastin e vrasjes. Sipas At Klementit, ata ishin të “bindur” se At Paliqi është qëlluar duke u përpjekur të arratisej. Por, sipas bindjes së At Klementit, ky mit përgënjeshtrohet nga deklaratat konkrete të shqiptarëve të kapur që u dërguan në Pejë me At Paliqin. Gjendja e të burgosurit përjashtonte gjithashtu mundësinë e arratisjes.
Malazezët duket se prisnin që krimi i tyre i turpshëm të mbetej i fshehur. Ata e kishin hequr me maturi zhgunin e priftit françeskan dhe nëse njerëzit nuk do ta kishin njohur me siguri At Luigjin e vrarë, atëherë trupi i tij vërtetë mund të ishte zhdukur.
Tani fajtorët duket se nuk ndihen më aq të sigurt: At Klementi thotë se një oficer malazez tha: “Mjerë ne, çfarë shqetësimi do të kemi për vrasjen e priftit, Austro-Hungaria do të kërkojë ekzekutimin e të gjithë fajtorëve. ”
Një dënim shembullor i fajtorëve do të ishte në fakt mjeti më efektiv për të parandaluar prestigjin e pushtetit mbrojtës.
At Klementi është i bindur se rrethanat e krimit mund të bëhen të qarta nëse dëshmitarët mund të mbrohen në mënyrë të sigurt nga persekutimi i mëvonshëm i malazezëve.
I njëjti raport për Beograd dhe Cetinja nën nr. 10-1
Pranoni Shkëlqesi shprehjen e respektit tim më të thellë.
Wizekonsul von Pözel
—
I njëjti tekst Gjermanisht.
Am Montag, dem 3. dieses Monats, erhielt P. Palic eine Vorladung des montenegrinischen Gouverneurs, nach Djakova zu kommen. P. Palic übernachtete am Dienstag bei P. Klementi in Ipek und begab sich am Mittwoch, dem 5. dieses Monats, in Begleitung eines Gendarmen nach Djakova, wo er sich der Behörde stellte. Der ihn begleitende Gendarm hörte noch, dass man zu P. Palic sagte, er werde verhört werden. Was sich bei diesem Verhör abgespielt hat, kann man nur ahnen. P. Luigi wurde in Haft genommen und in der Zeit von Mittwochabend bis Freitagfrüh wiederholt grausam geprügelt. In Djakova zu dieser Zeit verhaftete Albaner erzählten P. Klementi, dass sie deutlich die dumpfen Schläge und das Jammern des unglücklichen Geistlichen gehört hätten. Man will sogar wissen, dass ein montenegrinischer Polizeibeamter, ein gewisser Cukic, Cousin des gleichnamigen Vizegouverneurs von Djakova (siehe später), dabei die Hauptschuld trägt.
Am Freitagfrüh wurde der arme Geistliche zusammen mit etwa 90 albanischen Gefangenen gebunden und barfuß unter Eskorte (1 Offizier, circa 40 Soldaten) nach Ipek in Marsch gesetzt. Die Gefangenen waren paarweise zusammengebunden. P. Luigi, der infolge der erlittenen Misshandlungen – sein geschwollener Schädel und das Gesicht gaben hiervon ein deutliches Zeugnis – mit seinen Gefährten nur schwer Schritt halten konnte, wurde von den Soldaten der Eskorte mit Kolbenstößen vorwärtsgetrieben, wie dies mehrere Augenzeugen erzählten. Circa 1½ Wegstunden von Djakova entfernt, beim Dorf Janosch, wurde P. Palic von seinen Leidensgefährten losgebunden, bis auf sein Hemd entkleidet und etwas abseits der Straße von Soldaten der Eskorte mit fünf Gewehrschüssen ermordet (nicht, wie es bisher hieß, von einem Komitadschi). P. Palic, der ahnte, was ihn erwartete, rief, als man ihn entkleidete, seinen Gefährten noch einen letzten Abschiedsgruß zu.
Als Pater Klementi Miraj von der Ermordung seines Freundes erfuhr, begab er sich sofort zur Einholung von Informationen zum stellvertretenden Gouverneur von Ipek (der Gouverneur Plamenatz befand sich zwecks Organisation der Entwaffnungsaktion in Djakova). Dort wurde ihm ein Schriftstück vorgelesen, dem Inhalt nach habe P. Palic die Bevölkerung gegen die Regierung aufgehetzt und ihr geraten, keine Waffen abzuliefern, da Österreich-Ungarn bald kommen werde, und dass man bei ihm auch kompromittierende Dokumente gefunden habe. Der Beamte fügte hinzu, dass P. Palic regelrecht abgeurteilt worden sei und in Ipek öffentlich hingerichtet werden sollte. Schade, dass er schon unterwegs anlässlich eines Fluchtversuches erschossen wurde; man hätte ihn in Ipek einem Verhör unterziehen und so wahrscheinlich auch beständige Daten für seine Komplizen ermitteln können (Anspielung auf die Verdächtigungen gegen die unter unserem Schutz stehenden katholischen Geistlichen).
P. Klementi verlangte daraufhin die Erlaubnis, den Leichnam in Ipek beerdigen zu dürfen, was ihm auch gestattet wurde; er begab sich daher am nächsten Tag nach Djakova, wo er vom Gouverneur Plamenatz gut empfangen wurde. Man versprach ihm, bei der Beerdigung der Leiche behilflich zu sein. Der Gouverneur äußerte sich über den Fall, dass der unglückliche P. Palic vollkommen unschuldig erschossen worden sei. Auf die Erwiderung des P. Klementi, dass er vom Vizegouverneur in Ipek gehört habe, dass P. Palic kriegsgerichtlich abgeurteilt worden sei, entgegnete ihm sein Gesprächspartner, das sei nicht wahr, er wisse nichts von einem Urteil, daher könne auch sein Stellvertreter nichts davon wissen.
Als P. Klementi später nochmals im Regierungsgebäude vorsprach, um für die Überführung der Leiche eine schriftliche Erlaubnis zu erhalten, wurde ihm diese verweigert.
Als er nochmals die Frage stellte, ob P. Palic unschuldig erschossen worden sei, antwortete ihm der anwesende Gouverneur (?) von Djakova, ein gewisser Cukic, dass ihn dies nicht angehe, und er solle sofort und ohne sich unterwegs aufzuhalten, direkt nach Ipek zurückkehren, da er sonst ebenfalls erschossen werden könnte. Der Gouverneur Plamenatz versuchte, seinen Kollegen zu beruhigen, und versicherte P. Klementi, dass eine Kommission die Tatumstände des Mordes erheben werde und die eventuellen Schuldigen bestraft würden, riet jedoch dem Pater, unverweilt abzufahren.
P. Klementi ist daher nach Ipek zurückgekehrt, ohne sich getraut zu haben, die Leiche mitzunehmen.
P. Klementi ist von der Unschuld P. Palic vollkommen überzeugt. Als Letzterer am 6. dieses Monats bei ihm übernachtete, riet er ihm zur Flucht, was P. Palic im Bewusstsein seiner Schuldlosigkeit nicht für nötig hielt. Sein trauriges Ende schien ihm bloß deshalb beschieden gewesen zu sein, weil er es gewagt hatte, bei einem montenegrinischen Offizier in freundschaftlicher Weise wegen der Greueltaten an Katholiken zu intervenieren.
Am selben Tag, an dem P. Klementi sich nach Djakova begab, um die Leiche abzuholen, begab sich aus Ipek eine Kommission (2 Ärzte, 2 Beamte) ohne P. Klementi zu benachrichtigen, wie ihm dies versprochen worden war, zur Untersuchung der Mordangelegenheit nach Djakova. Diese soll, wie P. Klementi hört, sich „überzeugt“ haben, dass P. Palic bei der Flucht erschossen worden sei. Dieses Märchen wird jedoch laut Versicherung P. Klementis durch die klaren Aussagen der gefangenen Albaner, die mit P. Palic nach Ipek in Marsch gesetzt worden waren, widerlegt. Auch schloss der Zustand des Gefangenen die Möglichkeit einer Flucht aus.
Die Montenegriner schienen übrigens damit gerechnet zu haben, dass ihre schändliche Greueltat verborgen bleiben würde. Die Kutte des Franziskanerpaters hatten sie vorsichtigerweise entfernt, und wenn nicht Leute den Ermordeten sicher erkannt hätten, wäre P. Palic vielleicht tatsächlich verschollen.
Jetzt scheinen sich die Schuldigen nicht mehr so sicher zu fühlen: P. Klementi erzählt, ein montenegrinischer Offizier habe sich geäußert: „Wehe uns, was für Unannehmlichkeiten wir wegen der Ermordung des Geistlichen haben werden, Österreich-Ungarn wird die Hinrichtung aller Schuldigen verlangen.“
Eine exemplarische Bestrafung der Schuldigen wäre tatsächlich das wirksamste Mittel, sei es zur Wahrung des Prestiges der Schutzmacht.
P. Klementi ist überzeugt, dass die Tatumstände klar ermittelt werden könnten, falls man die Zeugen gegen spätere Verfolgungen der Montenegriner sicher schützen kann.
Gleichlautend berichte ich under Einem sub No 10-1 nach Belgrad/Cettinje.
Genehmigen, Euere exzellenz, dem Ausdruch meiner tifsten Ehrfurcht.
Wizekonsul von Pözel
—-
Përgatiti për Dritën: Don Nikson Shabani
Postimi i Mëparshëm
Postimi Tjetër
