Frati Urban Bogdanoviq (emri i krishterë Nikolla), lindi më 1 tetor 1806 në Dubrovnik. Pas mbarimit të arsimit publik në Dubrovnik, hyri në urdhrin françeskan; në vitin 1827, përfundoi rreshtarinë (noviciatin) e tij; më 8 janar 1832, u shugurua prift.
Origjina, arsimimi dhe shërbimet në rendin françeskan
Pasi përfundoi me sukses provimet, në kolegjin qendror në Zarë (Kroaci), në vitet 1836-1837, u formua si pedagog i drejtësisë dhe i historisë së kishës. Nga viti 1842 e deri në vitin 1844, vazhdoi ta kryente shërbimin e mësimdhënies, në manastirin (kuvendin) e vëllezërve të vegjël në Dubrovnik, si dhe në manastirin (kuvendin) e Della Vigna në Venecia. Ishte një predikues dhe një shkrimtar i mirë; në vitet 1844 -1846, shërbeu si përcaktues dhe provincial në provincë.
Ipeshkëv titullar dhe administrator apostolik
Më 30 shtator, të vitit 1845, në moshën 39-vjeçare, u emërua ipeshkëv titullar “Europensis” dhe administrator apostolik i arqipeshkvisë së Shkupit. Më 8 mars, të vitit 1846, u shugurua ipeshkëv në Dubrovnik.
Pas shugurimit ipeshkvnor, për një kohë qëndroi në Dubrovnik, prej nga më 26 mars, të vitit 1846, ia raportoi shenjtërimin e tij Jakob Filipa Fransonit, eprorit kardinal të Kongregatës për Përhapjen e Fesë. Ipeshkëv Bogdanoviq tregon se ai u shugurua ipeshkëv, në kishën e tryezës në Dubrovnik, nga ipeshkvi i Dubrovnikut, Tomo Jaderliniq, i cili në fund e pajisi me një çertifikatë të besueshme shugurimi.[1]
Rrethanat në arqipeshkvi
Në kohën e tij, arqipeshkvia e Shkupit ishte në rrethana mjaft të paqëndrueshme dhe në një situatë shumë delikate, si fetare ashtu edhe politike. Pasi argjipeshkëv Pjetër Shala u pezullua, në vitin 1842, arqipeshkvia iu besua për administrim ipeshkëvit të Shkodrës, Ivan Topiq.
Kuria romake me dekret të vitit 1837, ia kaloi perandorit austriak, të drejtën për të mbrojtur katolikët shqiptar në Ballkan, dhe emërimi i ipeshkvijve propozohej dhe kushtëzohej edhe nga Vjena. Qysh atëherë, në Shqipëri për ipeshkëv janë emëruar kryesisht shtetas nga vendet e perandorisë Austriake. Austria financoi ndërtimin e kishave, të banesave të famullisë, hapi dhe mbështeti shkolla e institucione të tjera fetare dhe kulturore. Ajo u kujdes gjithashtu edhe për lirinë e adhurimit (të kultit), por në këmbim të të gjitha këtyre, ushtronte patronazhin e saj mbi kishën në Ballkan.
Në të gjithë Shqipërinë, e veçanërisht në veri, ku jetonin kryesisht katolik, si dhe në Kosovë (Prishtinë, Prizren, Pejë dhe Gjakovë), mesi i shekullit të XVIII të ishte një kohë rebelimesh kundër reformave centralizuese të të ashtuquajturit, “tanzimat.”
Ushtritë e shumta e të rregullta osmane, nën komandën e Omer Pashës, gjatë vitit 1845 nuk bën gjë tjetër veçse i shuan revoltat e bejlerëve dhe të agallarëve, pasi shkatërronin fshatrat dhe plaçkitnin popullsinë në krahinën e Gjakovës, të Gashit dhe të Krasniqit. Nga viti 1848 e deri në vitin 1853, lufta ishte e vazhdueshme, ndërsa në krahinat kryengritëse pati beteja kundër kryengritësve si dhe përleshje të herëpashershme.
Ipeshkëv Bogdanoviqi ende jetonte në Prizren, ku kishin banuar edhe paraardhësit e tij, qysh prej vitit 1821. E gjithë arqipeshkvia kishte vetëm gjashtë famulli, (famullinë e Prizrenit, të Gjakovës, Pejës, Zymit, Janjevës dhe të Letnicës), së bashku me shumë fshatra të shpërndara nëpër territorin e saj, ku shërbenin gjashtë priftërinj dioqezan, si dhe katër misionar françeskan.
Në të gjithë arqipeshkvinë, e veçanërisht në zonën e Malit të Zi të Shkupit, kishte mjaft kriptokatolik, të quajtur ndryshe “laraman” (pika – pika, lara – lara), që fshehtas, brenda rrethit të tyre familjar, dhe sipas mënyrës së tyre vazhdonin që ta ruanin besimin katolik, duke praktikuar sakramentet, e duke i pagëzuar fshehtas fëmijët e tyre, ndërkohë që publikisht shfaqeshin si mysliman, shkonin në xhami për adhurim, mbanin emra dhe veshje myslimane, agjëronin ramazanin, si dhe i përmbushnin të gjitha detyrimet dhe zakonet e tjera myslimane. Nga ana tjetër, priftërinjtë dioqezan dhe misionarët fetar, vazhdonin që t’ua ndanin fshehtas sakramentet dhe mësimet në shtëpitë e tyre gjatë orëve të vona të mbrëmjes; sakrifikonin kaq shumë dhe përpiqeshin që të mos krijonin vështirësi për besimtarët laraman, duke u veshur me rroba civile, si dhe duke iu përshtatur rrethanave, madje në shumë raste për të mos ngjallur dyshime, iu drejtoheshin edhe me fjalën “axhë (xhaxha).”
Një situatë e tillë e “legalizuar” vazhdoi deri në sinodin kombëtar shqiptar, (kuvendin e Arbënit), në vitin 1703, ku morën pjesë të gjithë ipeshkvijtë shqiptarë me në krye arqipeshkvin e Tivarit, Vinko Zmajeviq. Qysh atëherë, për të gjithë meshtarët (priftërinjtë), u ndalua që të administronin sakramentet për katolikët e fshehtë (laramanët). Dispozitat e sinodit u konfirmuan më vonë me kushtetutën e Benediktit XIV, në vitin 1754.
Sipas dekretit të Hati Sherif Djulhane, dal si rezultat i reformave të “tanzimatit” dhe lëshuar, më shumë për shkak të presionit të superfuqive, më 03 nëntor, të vitit 1839, nga sulltan Abdyl Mexhidi, të gjithë qytetarëve të Perandorisë Osmane, përgjithësisht dhe zyrtarisht u garantohej liria personale, prona dhe feja (besimi), duke ndjekur kështu shembullin e vendeve perëndimore. Ai dekret u bë i ditur dhe u zbatua në Kosovë vetëm në vitin 1843, në Shkodër në vitin 1844 dhe në Shqipërinë e Jugut në vitin 1845. Kështu, të krishterët në Kosovë, u çliruan nga shtypja që ua kishte marrë frymën për një kohë të gjatë. Fjala u përhap në të gjithë vendin, dhe të gjithë e mësuan se kishte nisur një epokë e re, dhe se secili ishte i lirë që t’i lutej Zotit sipas besimit të tij.
Të inkurajuar nga famullitari i tyre, misionari i zellshëm atë Anton Marojeviq, një anëtar françeskan i krahinës shqiptare, me origjinë nga Stari Grad në Hvar, katolikët e fshehtë në fshatrat Binçë, Stubëll, Vrnakollë dhe Karadak (Letnicë) në Malin e Zi të Shkupit, rreth viteve 1844 -1845, u shfaqën publikisht dhe u deklaruan se ishin katolik; por kjo ndodhi në një kohë të pafavorshme, sepse mbi ta ra i gjithë inati dhe mllefi i autoriteteve vendase, e sidomos mllefi i Maliq beut nga Gjilani dhe i Hafiz Pashës nga Prishtina, që u manifestua me veprime të tmerrshme e barbare, me pasoja tepër të rënda për ata njerëz. Në fillim të vitit 1846, rreth 25 familje nga fshatrat e lartpërmendura u burgosën, fillimisht në Gjilan, e më pas në Prishtinë e në Shkup; u torturuan në mënyrë çnjerëzore, dhe në fund, në vitin 1846 u internuan në skllavëri në Anadoll, fillimisht në Mualiq, vend moçalor, pastaj në fshatrat Bursë dhe Filadorë. Në mars të po atij viti, e arrestuan edhe atë Anton Marojeviq, të cilin për ta torturuar e lidhën me zinxhirë nën barkun e kalit dhe ashtu e çuan deri në Selanik. Ai u lirua me shumë vështirësi, fal ndërhyrjeve të konsullit austriak, dhe menjëherë sapo u lirua, shkoi në Kostandinopojë për të ndërhyrë për lirimin e grigjës së tij, si dhe për t’i vizituar në Mualiq dhe Filadorë.
Nga rreth 150 njerëz që hoqën këtë kalvar mundimesh, vetëm 79 prej tyre arritën të riktheheshin në shtëpitë e tyre, në nëntor të vitit 1848, fal ndërhyrjes së fuqive perëndimore, veçanërisht të autoriteteve franceze, atyre austriake, si dhe fal përpjekjeve të konsullatës angleze pranë Portës së Lartë Osmane; të tjerët humbën jetën gjatë udhëtimit, për shkak të pleqërisë, dobësive dhe epidemive në mërgim. Por edhe pas rikthimit të tyre, vështirësitë dhe bullizmi nuk u ndalën për ta. Pronat e tyre u konfiskuan, shtëpitë e tyre u plaçkitën dhe u dogjën. Imzot Urban Bogdanoviq u kushtoi atyre një kujdes të veçantë; ndërhyri nga të gjitha anët për ta; në kuadër të këtyre përpjekjeve, dërgoi dom Pal Berishën në Kostandinopojë, në vitin 1846 për të ndërmjetësuar për ta nëpërmjet ambasadorit austriak dhe atij francez në Portë, por pa sukses. Ai gjithashtu, mundësoi dërgimin e tij, në vitin 1862, për rikthimin e pronës së tij, si dhe për rregullimin e statusit të tij.
Gjatë administrimit të Bogdanoviqit, arqipeshkvia e Shkupit kishte një duzinë katolikësh të përzier me mysliman, në gjashtë famulli që kishin një numër të madh fshatrash të shpërndara nëpër krahinë, dhe po aq ishin edhe “laramanët” katolik të fshehtë, që ekzistojnë edhe në kohën tonë.
Meqë nganjëherë shpërthenin keqkuptime ndërmjet misionarëve françeskan dhe priftërinjve vendas për shkak të famullive, ipeshkëv Bogdanoviqi i qetësonte, i qortonte dhe i këshillonte që të jetonin dhe të punonin në harmoni, që të mos vishnin rroba civile, të mos mbanin shërbëtore në banesat e famullisë, e kështu me radhë.
Ai u kujdes edhe për riparimin e kishave, për rrethimin dhe mirëmbajtjen e varrezave, si dhe për hapjen e shkollave fillore në Janjevë, në Prizren, në Pejë dhe në Zym.[2]
Sëmundja dhe vdekja e administratorit apostolik të arqipeshkvisë atë Urban Bogdanoviq
Frati Urban Bogdanoviq, administratori apostolik i argjipeshkvisë së Shkupit, në një letër të 27 majit, të vitit 1863, ndër të tjera, i raportonte kryetarit kardinal të kongregatës se, qysh prej 21 marsit ndihej shumë i dobët, sepse në ditën e parë të bajramit kishte shkuar te pashai për t’i uruar festën; mirëpo atë ditë fryu një erë e ftohtë, dhe ai u ftoh keq edhe pse ishte i veshur mirë; kështu i ishte shfaqur pneumonia e rëndë nga e cila edhe mund të vdiste. Edhe pse kishte kryer disa transfuzione gjaku, si dhe kishte marrë trajtime mjekësore, inflamacioni nuk i ishte zhdukur plotësisht; megjithatë po ndihej pak më mirë, ndaj shpresonte që me ndihmën e barnave të reja të shërohej; ai mendonte se trajtimi i tij do të zgjaste shumë në kohë.[2]
Më 17 qershor, të vitit 1863, atë Marian da Palmanova, sekretari i ipeshkvit, i raportoi kardinalit superior se ai ishte në dijeni, pasi ipeshkvi tashmë e kishte informuar për sëmundjen e tij. Gjendja shëndetësore e ipeshkvit ishte përkeqësuar kaq shumë, saqë mjeku që e trajtonte tha se nuk kishte më asnjë shpresë që ai të mbijetonte. Sekretari nuk mundej ta përshkruante pikëllimin e të gjithë argjipeshkvisë për shkak të sëmundjes së ipeshkvit; ai nuk mundej ta përshkruante as frikën e besimtarëve, të cilët ishin të trembur pasi do të humbnin një bari aq të mirë dhe aq të zellshëm, sidomos kur bëhej fjalë për mirëqenien e grigjës së tij. Besimtarët tregonin se asnjë nga paraardhësit e tij nuk kishte bërë aq sa kishte bërë Bogdanoviqi për të forcuar besimin katolik në argjipeshkvi, për të mbrojtur besimtarët nga despotizmi mysliman, si dhe për t’i ruajtur ata nga rreziqet e dukshme. Nëse ipeshkvi do të vdiste, humbja për argjipeshkvinë, do të ishte e madhe. Duke qenë se ndihma mjekësore nuk po mundej t’ia kthente shëndetin ipeshkvit, ata i varën të gjitha shpresat te Zoti dhe te Nëna e Zotit, prandaj u lutën edhe publikisht për shërimin e ipeshkvit.[3]
Prefekti françeskan, atë Ludovik da Sasso, më 07 korrik, të vitit 1863, nga Zymi, i shkruajti kardinalit superior të kongregatës se, ipeshkëv atë Urban Bogdanoviq, administratori i argjipeshkvisë së Shkupit, ndërroi jetë natën mes 1 dhe 2 korrikut, rreth orës 2:00 të mëngjesit (d.m.th. 02 korrik, m.op.), per shkak te “inflamacionit të mëlçisë.” Argjipeshkvi kishte qenë për rreth tre muaj i sëmurë. Dy ditë para se të vdiste, ishte ndjerë pak më mirë, kështu që kishte ngrënë edhe pak ushqim, e kjo kishte qenë edhe arsyeja se përse nuk e kishte marrë kungimin para vdekjes. Kështu, ai kishte ndërruar jetë pa e marrë vajosjen e të sëmurëve. “Po them gati,” vazhdonte prefekti, sepse “ishte vajosur sipas një forme unike (sotto un unica forma),” [ndoshta e kishte marrë vajosjen vetëm në ballë, siç ndodhte në rast urgjence], vep. op.)
Para vdekjes së tij, argjipeshkvi i kishte thënë prefektit se kishte marrë 4000 piastra nga shoqëria misionare nga Lioni për ndërtimin e kishës në Zym. Materiali tashmë ishte i përgatitur dhe gjithçka ishte gati për ndërtim, kështu që kur të merreshin paratë do të fillonte edhe ndërtimi. Ai kishte kërkuar që kongregata të urdhëronte që t’i jepeshin paratë, që para ardhjes së arqipeshkvit të ri. Meqenëse ipeshkvi nuk kishte emëruar askënd si famullitar para vdekjes së tij, të gjithë priftërinjtë, e mbledhur me rastin e vdekjes së ipeshkëvit, zgjodhën si famullitar, deri në një dispozitë të re të Kongregatës, atë Mariano da Palmanova. E zgjodhën sepse si ndihmës i ipeshkvit, edhe ai banonte në Prizren, dhe i njihte rrethanat e vendbanimit të ipeshkvit dhe njëkohësisht edhe të arqipeshkvisë.
Zëvendëskonsulli austriak donte të ndërhynte në pasurinë e ipeshkvit sipas udhëzimeve të qeverisë së tij, por iu tha se ipeshkëvi i ndjerë nuk ishte subjekt i ligjit austriak, por subjekt i ligjit të Kongregatës për Përhapjen e Fesë, dhe për këtë arsye ai nuk kishte të drejta mbi pasurinë e ipeshkvit. Zëvendëskonsulli u lejua vetëm që të ishte i pranishëm, së bashku me dy priftërinj dioqezan dhe dy françeskan, gjatë përpilimit të listës së sendeve të arqipeshkëvit të ndjerë. Kjo listë e gjërave do t’i dërgohej kongregatës, dhe më pas do të zbatoheshin udhëzimet e tij. Zëvendëskonsulli ra dakord dhe nuk tha asgjë më tepër.
Varrimi i argjipeshkvit ishte solemn; trupi i tij u transportua në një pjesë të rrugës publike, ndjekur nga gjithë katolikët e Prizrenit, që mbanin në duar flamuj si dhe një kryq të ngritur sipër, ndiznin qirinj, duke këndonin psalmet e përcaktuara. Në varrim ishte i pranishëm edhe zëvendëskonsulli austriak. Gjatë varrimit nuk pati shqetësime, sepse pashai kishte dërguar policinë, e cila edhe pse ishte polici osmane, e ruante rendin me shumë kujdes. Ipeshkvi u varros në kishën e tryezës. Nuk kishte shumë meshë funerale, sepse ai vdiq pa shkruar një testament, kështu që ata nuk mund të bënin asgjë pa urdhrin e kongregatës.
“Nuk është e nevojshme as të thuhet,” thotë prefekti, “se besimtarët katolik duan që t’u jepet një bari i ri, që të jetë vigjilent dhe aktiv, si dhe i aftë për t’i penguar katolikët që të konvertohen në islam. Nëse kjo nuk ndodh, në të ardhmen duhet të vij një tjetër Shën Pal. Unë them parandalojeni!”, vazhdon prefekti, “sepse dihet se para pesë vitesh vetëm në famullinë e Pejës, në fenë islame u konvertuan 30 familje, pasi u mungonte ndihma shpirtërore.” Pranverën e një viti më parë, prefekti kishte qenë në Pejë, si dhe në shumë fshatra përreth. Ai rrëfeu dhe i mësoi njerëzit së bashku me priftin. Dhe kudo ku kishte shkuar, besimtarët i ishin lutur që t’i shkruante xhematit për nevojën e madhe që ata kishin për një prift, sidomos në famullinë e sipërpërmendur. Në fund, prefekti thoshte se nuk dëshironte që të shkruante edhe për gjëra të tjera, pasi të tjerët do t’a informonin kardinalin në lidhje me to.[4]/drita.info
———————————————–
[1] ASCPF, SC SERVIA, vol. 4, f. 209r.
[2] ASCPF, SC SERVIA, vol. 5, f. 91rv.
[3] ASCPF, SC SERVIA, vol. 5, f. 93rv.
[4] ASCPF, SC SERVIA, vol. 5, f. 103r -104.
Postimi i Mëparshëm
Postimi Tjetër
