Libri “HYRJE NË KRISHTËRIM”, një klasik bashkëkohor për misteret e fesë së krishterë

Nga Imzot Arjan Dodaj F.d.C.,

Argjipeshkëv metropolit i Tiranë-Durrës

Shumë i nderuar Sh.J. Dodë Gjergji, Ipeshkëv i Kosovës,

Të nderuar meshtarë, motra, e i nderuar Prof. Kristë Shtufi,

në këtë kornizë kulturore të takimeve “Pena e Dritës” ndihem shumë mirënjohës për këtë takim vëllazëror, por edhe për bashkëpunimin midis dy metropoleve më të mëdha si Tirana e Prishtina.

Vepra “Hyrje në Krishterim” e Joseph Ratzinger pa dritën e botimin në vitin 1968 dhe u konsiderua menjëherë si një vepër që përfaqësonte reflektimin teologjik të Koncilit II të Vatikani, pjesë e të cilit kishte qenë edhe teologu i ri Ratzinger, asokohe asistent i kardinalit Frings.

Objektivi i kësaj vepre ishte që kjo t’i afrohej nëpërmjet një gjuhe të kuptueshme dhe një lexuesi jo shumë të kualifikuar, pra të gjente një publik të gjerë në mënyrë që idetë e shprehura të përçoheshin sa më gjerësisht.

Ratzinger përpiqet të theksojë faktin se doktrina të cilën ai shpalos me një gjuhë të qartë e pa lënë shtigje për keqinterpretime nuk është ajo e teologut Ratzinger, por e Krishtit Hyj e njeri njëherësh. Pikërisht Atij i afrohet me guxim dhe me përvujtëri duke lidhur në mënyrë organike reflektimin rreth Hyjit me soditjen e dashurisë së Tij.

E gjithë kjo nuk është një ndërmarrje e vetmuar e disa të privilegjuarve, por një shtegtim i Kishës nëpërmjet së cilës Krishti transformon botën.

Kështu Joseph Ratzinger nuk ka pretendimin as në këtë vepër pragmatike, dhe as në ndonjë prej veprave të tij, t’i japë një lexim sistematik Misterit të Krishterimit, por do të përpiqet të ofrojë çelësat e tij të leximit që hapin dyer të ndryshme të hyrjes në mister.

Kjo vepër, “siç edhe vetë titulli thotë”, nuk është gjë tjetër përveçse hyrje “introduction”, ose më mirë “përcjellje brenda dhomës” së Misterit të Krishterimit, njeriun besimtar apo jo besimtar.

Me Hyrjen në Krishterim gjendemi përballë një bestselleri aq shumë të ripublikuar (13 publikime vetëm në gjuhën italiane, nga data e daljes saj të parë në 68-tën, deri në fillimin e pontifikatit të Benediktit XVI në 2005).

Volumi na prezantohet si një ekspozicion teologjik i komentueshëm i simbolit të fesë dhe lind nga leksionet e mbajtura nga autori në 1967-tën në Universitetin e Tübingen-it, që i drejtoheshin studentëve të të gjitha fakulteteve të atij ateneu.

A. Kush janë motivet e suksesit të kësaj vepre?

I. Para se gjithash tematikat e fesë së krishterë, duke pasur si sfond kontekstin e botës bashkëkohore.

Ratzinger pranon provokimet dhe kundërshtimet që vinin nga kultura universitare ose jo, duke i angazhuar nëpërmjet argumentimeve të tij. Mjafton të shohim titullin e seksionit të parë të librit: “Është akoma e mundur të besojmë në kohën e sotme?” Flitet për një shpjegim të fesë në një kontekst universal, pra duke mbajtur parasysh kërkesat e asaj arsye shkencore dhe të asaj disipline që zakonisht jepet në një atene universitar.

II. Në pikën e dytë Ratzinger zhvillon në mënyrë të thjeshtë një formë auto-kritike të argumentit teologjik nëpërmjet një pars destruens jo retorike. Ai niset  nga fakti i mungesës së rilevancës kulturore të teologjisë për të arritur që ta çlirojë nga ky kushtëzim, duke dëftuar potencialitetet e saj të pa shprehura, pikërisht ato që as të krishterët nuk kanë arritur t’i vënë tërësisht në pah.

III. Më në fund ky libër i Hyrjes në Krishterim, në këtë vepër dëfton aftësinë që të bëjë të dialogojë rivelacionin hebraiko të krishterë dhe përmbajtjet e fesë me pyetjet ekzistenciale të njeriut, duke dëftuar origjinalitetin e vet ndërsa zgjedh si sfond mendimin e filozofisë greke, pra si përmbajtjen e saj mitike, po ashtu dhe atë filozofike. Ndërsa vijojmë të futemi më në thellësi të njohjes së këtij libri, shohim që në një pjesë të parë të saj ka përmbajtjen mendimi filozofik. (13.30) Duke ripërshkuar origjinën e fesë së Izraelit dhe mirëkuptimin e mendimit përtej dialogut biblik.

Hyrja në Krishterim nuk ka frikë ta prezantojë besimin hebraiko të krishterë si një opsion për logos-in përballë mitit. Përtej diskutimit bashkëkohor në lidhje me raportin midis këtyre nocioneve, që analiza historiko-hermeneutike na ka dëftuar të pasur, Ratzinger  është shumë i qartë: “Hyji i Abrahamit, i Izakut të Jakobit është edhe Hyji i filozofëve dhe i shkencëtarëve, është Hyji që lëviz drejtë kërkesave të arsyes dhe largohet nga politeizmi. Hyji dëftohet me formën e tij konkrete, i aftë që të ketë një domethënie të saktë ekzistenciale për njeriun, por pa lejuar për këtë arsye mashtrimin e mitit. Krishterimi nuk adhuron asnjë prej hyjnive që ju lutni, por nderon Atë të vetmin që ju nuk lutni, Atë të madhërishmin për të cilin flasin edhe filozofët tuaj. Në këtë mënyrë që në fillim Kisha primitive linte  me një anë të gjitha fetë e tjera antike, duke shpjeguar kështu sa më thellë fenë e saj. Kur ne flasim për Hyjin nuk nënkuptojmë e nuk nderojmë asgjë tjetër përveçse adhurimin e të vetmes qenie, atë që filozofët e kanë perceptuar si themeli i çdo qenie, si Hyji dominues mbi gjithë fuqitë e tjera: “Vetëm ky pra është Hyji ynë” (fq. 99-100).

Opsioni për Logos-in nuk është një opsion për matematikën ose për gjeometrinë, për një arsye të shkëputur nga jeta e njeriut, sepse ky Logos është Shpirti dhe liria, një Shpirt që mban distancën nga materializmi dhe idealizmi, sepse krishterimi dëshmon vlerën e të veçantës mbi totalen, të konkretes mbi te përgjithshmen e nëse futet tek e përgjithshmja e bën nëpërmjet gjërave konkrete të një Hyji të aftë për t’ju drejtuar krijesës së vet deri në pikën sa bëhet dhe vetë njeri.

Dëftimi i misterit të Hyjit një dhe tre, prezantohet me karakteristikat e kësaj risie përballë kategorive të arsyes, duke mos lënë mënjanë aftësinë për të ndërtuar ura drejt arsyes.

B. Zhvillim i tekstit

Ndërsa analizojmë artikujt e “Besojmës” përballë qenies dhe misionit të Jezu Krishtit, pjesa e dytë e volumit ballafaqohet me pretendimin e krishterimit që kërkon të vetëpropozohet si feja e Njeriut Hyj. Hyrja në Krishterim futet  në pjesën e raportit midis “Jezusit dhe historisë” dhe “Krishtit e fesë”. Reflektimet teologjike mbi misterin e Krishtit i kanë dhënë origjinë dy perspektivave shumë të rëndësishme: “Teologjia e Mishërimit” dhe “Teologjia e Kryqit”. E para ka marrë përparësi në realitetin katolik, kurse e dyta më shumë në atë protestant. Ratzinger ka atë aftësi për t’i vënë të dyja në dritë si pole që i japin origjinë një tensioni të frytshëm për të cilat nuk është e nevojshme të kërkohet një sintezë, por përkundrazi janë të dyja të nevojshme në raportin e tyre reciprok për të shprehur harmoninë e krishterë. Pikërisht në këtë pjesë të volumit, lexuesi do të gjejë një udhëzues interesant mbi strukturën e krishterimit dhe parimet dalluese të identitetit të krishterë e pothuajse esencën e krishterimit. Midis tyre gjendet baza domethënëse e “ligjit të bollëkut” dhe baza e vërtetë e “historisë së Shëlbimit”, e cila nga analistët e fundit nuk është tjetër përveçse fakti që Hyji me një akt të pashprehshëm vetëofrimi, jo vetëm që ka dhuruar mbarë gjithësinë, por ka dhuruar Vetveten, si e si për të përcjellë drejt shëlbimit atë kokërr të vogël pluhuri  që  është njeriu. Vihet re këtu përshkrimi i domethënies së sakrificës së Shëlbuesit nëpërmjet kryqit, ku libri i Hyrjes në Krishterim përpiqet të kapërcejë skemën tradicionale ansemlanje, që është ajo e sakrificës që ndalon drejtësinë Hyjnore, duke dëftuar në të vërtetë karakteristikat e manifestimit të dashurisë së Hyjit që përfshihet në natyrën njerëzore me gjithë kërkesat e saj të brendshme edhe në lidhje me drejtësinë.

Në pjesën e fundit të librit autori na prezanton fenë në Shpirtin Shenjt dhe në vazhdimësi me të, atë në Kishën ku komenton në mënyrë të shkurtër notat teologjike të shenjtërisë, të unitetit e katolicizmit, duke e bërë me stilin lundrues, ku njeh mirë raportet mes katolikëve e protestantëve dhe pyetjet që burojnë brenda vetë katolicizmit. Një gjë është e qartë, që Kishën nuk duhet ta mendojmë duke u nisur nga organizimi i saj, por është organizimi i saj që duhet të konceptohet duke u nisur nga kisha. Po, ashtu është tashmë e qartë që në Kishën e dukshme, Uniteti përfaqëson diçka shumë më të madhe se thjeshtë një “organizim” (siç përshkruhet në fq. 276).

Pjesa e fundit të Besojmës, ajo lidhje me ringjalljen e mishit ballafaqohet nën dritën e pyetjeve të arsyes në lidhje me pavdekshmërinë esenciale të njeriut dhe natyrën e Korpit e Trupit të Rilindur nga Ringjallja.

Hyrje në Krishterim përfaqëson një shembull shumë të realizuar të ekspozimit të fesë përballë kërkesave të arsyes. Ky është një volum që çdo intelektual do ta lexonte më shumë benefite e të cilin do t’ua këshillonin të gjithëve ta kishin në bibliotekën e tyre.

Shembuj të përdorur nga Ratzinger për të tërhequr vëmendjen e dëgjuesve të tij dhe për të shpjeguar në mënyrë konkrete idetë që përcillte

Shembulli i përcjellë i cirkut që po spostohej nga një vend në tjetrin dhe që merr flakë, aty përgjegjësi dërgon një kloun që ishte tashmë i veshur si i tillë gati për të recituar, që në të vërtetë të thërrasë në ndihmë banuesit e fshatit afër, por ndërsa ai klithte me të madhe duke kërkuar ndihmë e për arsyen që e shihnin ashtu siç ishte veshur nuk e besonte askush, pasi mendonin që ishte një hile e zanatit për të tërhequr sa më shumë publik në shfaqjen e tyre. Në këtë moment klouni i shkretë, në të vërtetë nuk ka aspak dëshirë për të qeshur, por më shumë për të qarë. Ratzinger përdor këtë imazh duke e ballafaquar me atë të teologut, të cilët, pikërisht ata, teologë dhe studiues të fesë, në shumicën e rasteve, nuk merren seriozisht pasi mund të thonë çdo lloj gjëje të thellë apo të përpunuar, por është sikur të jenë tashmë nën kornizën e një paragjykimi. Prandaj, shton Ratzinger, sidoqoftë sjellja e teologut, çdo lloj gjëje që ai bën apo thotë për të prezantuar seriozitetin e çështjes, të gjithë do ta vënë atë në lojë që në fillim, siç kanë bërë me klounin.

Do të shtoja sot që kështu është dhe në botën moderne, si ai që beson e si ai që nuk beson, jetojnë bashkërisht përvojën e dyshimit mbi fenë, e, për njërin feja bëhet e pranishme përkundër çdo dyshimi, ndërsa për tjetrin nëpërmjet dyshimit. Më mirë të themi se ateistët do të na thonë “ndoshta nuk është e vërtetë” çka ju po thoni. Sigurisht, kjo do të jetë dhe për ta pyetja “ndoshta është e vërtetë”. Duke vijuar në shëmbëlltyrat e imazheve që përdor Ratzinger ai merr dhe atë të kaçubës së ndezur, ku nënvizon që faktikisht Hyji aty nuk i përgjigjet Moisiut, nuk thotë emrin e tij. Përgjigjja e tij është negative, thotë thjeshtë “unë jam”. Unë jam = unë jam me ty… në këtë raport dallohet Hyji. Nga këtu, arrijmë tek momenti ku analizojmë pak më shumë e më afër simbolin e fesë, e besojmë. ‘Simbol’ vjen nga fjala greke  symballein, që në gjuhën tonë do të thotë “të vëmë së bashku”. Ekziston që në traditat antike të lashta, një shenjë që përdorej pikërisht si simbol që autorizonte për të pranuar apo për të dhënë diçka ose thjeshtë për të gjetur diku mikpritje në mënyrë të besueshme. “Simboli” pra është diçka që dëfton integrimin në diçka tjetër, në një pjesë tjetër, duke krijuar pra një unitet dhe një shenjë të përfshirë në pranimin e saj.

E gjithë vepra e Hyrje në Krishterim nuk është gjë tjetër përveçse një koment ndaj simbolit apostolik e për këtë arsye quhet simbol! Pra si “simbolet” që përdorim ne, që janë germat, shenjat e rrugës, janë imazhet, shenjat që na bashkojnë që na dërgojnë tek një domethënie tjetër (për shembull tek një raport që mund të ekzistojë mes ngjyrës së kuqe që tregon që duhet të ndalemi në një kryqëzim kur gjendemi në një semafor etj…)

Simboli pra është diçka që na çon tek diçka tjetër, jemi pra në relacion. Feja është simbol: raporti midis nesh dhe Hyjit.

Imazhe të marrë nga shkenca moderne

Mënyra gjeniale dhe origjinale e Ratzinger “aplikon dy parime të shkencës moderne ndaj teologjisë”. Dëshirojmë t’i vëmë në evidencë për të kuptuar se si konkretisht teologjia dialogon me botën moderne. Ratzinger për të shpjeguar dhe afirmuar natyrën e dyfishtë të Jezusit, Hyjnore dhe Njerëzore, në librin Jezusi i Nazaretit përdor këtë imazhin e natyrës së valëvitur e të dritës së vënë në kokrriza të vogla. Ai vijon, nëse ju do hidhnit një top si kundër një dere të mbyllur, 1,2..100 herë ai kurrë nuk do ta kapërcente këtë derë pasi do ishin një trup kundër një trupi tjetër. Por, nëse juve do të provonit të dilnit nga dera dhe të bërtisnit brenda saj, do t’ju dëgjonin të gjithë  sepse zëri ka një natyrë me valë në formën e dallgëve. Fizika moderne observon që në botën mikroskopike, drita ka një sjellje si valëvitëse, ashtu dhe me kokrrizë, pra fotonet që janë si topa tenisi të vegjël që ndonjëherë kapërcejnë pikërisht derën. Duket absurde por është kështu, pra do të thoshim që drita ka një natyrë të dyfishtë. Atëherë akoma më shumë, pse Zoti nuk mund të ketë një natyrë të dyfishtë?

Mund të bëjmë një përmbledhje teologjike duke filluar nga çka Ratzinger flet si një studim mbi “strukturën e qenies së krishterë”, siç e shohim në faqet 234-261

A

Njeriu është i tillë vetëm kur është në lidhje me gjithçka që e rrethon, pra dhurata e jetës së njërit realizohet në planin hyjnor nëse thellohet e bashkëndahet me “totalitetin”, e këtu Ratzinger na kujton “që kisha do të rifitojë zellin e saj misionar në përmasën në të cilën do të fillojë përsëri të realizojë në mënyrë më të gjallë vëllazërinë e saj të brendshme. Si për të nënvizuar që hapja dinamike e saj vjen vetëm nga parimi i jetës së kungatës, së unitetit, një aftësi autenitke vëllazërore për të ditur e për të përqendruar “në imitimin e Krishtit që dhuron jetën e Tij për tërësinë e njerëzimit”.

B

 “Duke qenë se feja e krishterë kërkon njeriun, por e do për tërësinë e jo vetëm për vetveten e këtu “shprehet ligji themelor i ekzistencës së krishterë për të qenë të gatshëm sipas mënyrës së Jezusit, pra i kalimit nga të qenit për vetveten, tek të qenit njëri për tjetrin” (fq. 243).

Këtu Ratzinger shpjegon qartë se si ‘unë’, pra egoja personale nuk mund të kënaqet kurrë pasi nuk mund të mjaftojë kurrë vetëm nga vetvetja. Për Ratzinger parimi për të qenë për të tjerët sintetizohet në fjalën dashuri, pra të qenët për të tjerët do të thotë të qenët falë dikujt dhe në favor të dikujt. Aftësia, pra, e një zemre që di të dashurojë e zgjerohet për të dhuruar dhe lidhet rreth dikujt për të marrë (fq. 245).

C

Parimi i fshehjes së identitetit të Hyjit në natyrën njerëzore

Kjo është madhështia e tij në një thjeshtësi dhe përvujtëri, që nuk i imponohet ndërgjegjes së lirë të njeriut, por dëftohet nëpërmjet forcës së butësisë. Pra madhështia e Zotit dëftohet nëpërmjet vogëlsisë së njeriut, duke bërë gjithçka për dashuri të tij e duke tërhequr njeriun në dinjitetin e të qenit Biri i Hyjit nëpërmjet pagëzimit.

D

Parimi i bollëkshmërisë

Njeriu i hapur ndaj Hyjit është një krijesë thellësisht dinamike. Vetëm kush di të dashurojë është i aftë të kuptojë çmendurinë e një dashurie për të cilën humbja është ligj e bollëkshmëria është masa e vetme e mjaftueshme (fq. 252). Për këtë arsye përfundon Ratzinger duke thënë se “ligji i bollëkshmërisë është një ligj i dashurisë”. Se pra është e vërtetë që krijimtaria vetë jeton me bollëkshmëri e që njeriu është ajo qenie për të cilin bollëkshmëria është e domosdoshme. Si mund të mahnitemi nga fakti që rivelacioni, dëftimi është me bollëk ndaj njeriut? E kështu pra është e nevojshme dhe hyjnore dashuria me të cilën realizohet domethënia e gjithësisë (fq. 253).

Ratzinger nënvizon se si bollëkshmëria e Hyjit ndaj njeriut ka arritur majën e saj në Jezusin, njeriu që është Hyji TënZot. Kjo është pra thirrja që ka njeriu për të pasur gjithmonë shpresën, pasi kungata përfundimtare midis njeriut dhe Zotit i jep një reciprocitet të hapur ndaj surprizës për të ardhmen që është e gjitha për t’u shkruar. Është bukuria e një definitiviteti të tillë që nuk e mbyllë kurrë të ardhmen, përkundrazi e shpërthen dhe e shpalos atë (fq. 255). Jeta pra e dhënë me bollëk, ajo për të cilën ka etje çdo njeri. Ky raport ndërpersonal me Krijuesin, me Zotin, është dhe garancia e raporteve ndërpersonale me njëri-tjetrin, që transformohet në një thesar të krijimtarisë së Zotit; është thirrja e njeriut për t’u hapur ndaj tjetrit, duke pranuar situatën e tij të përvuajtur si një thesar në takimin me tjetrin. Ratzinger e shpjegon bukur këtë, kur thotë që në strukturën e tij për njeriun primati nuk është çka ai bën, por çka ai merr dhe mund të japë në bazë të asaj që merr, sepse njeriu para së gjithash merr dhuratën e dashurisë e Zotit falas. Për këtë arsye, Ratzinger nënvizon që nuk mund të bëhet në këtë botë asgjë vetëm, pa tjetrin, por gjithmonë duke marrë nga Tjetri, e pikërisht t’i dhurojmë tjetrit që Zoti na dhuron pranë. Këtu dëftohet në mënyrë të bukur e çliruese vullneti i krijimtarisë së Hyjit që mban mbarë ekzistencën njerëzore duke e bërë atë të lirë për të dashur dhe për të dhënë, duke filluar nga liria për të qenë i dashur.

E

Rikapitullimi i ekzistencës së krishterë realizohet vetëm në parimin e “dashurisë”; vetëm nëse një dashuron, jeton në të vërtetë dhuratën e vetvetes. Egoja, ‘unë’, bëhet e lirë për t’u dhuruar, por pasi ka marrë falas nga Dashuria e pallogaritshme e Zotit, por dhe e bollëkshme. Kjo dëfton që është pikërisht dashuria, garancia e vërtet e raporteve  dhe promovuese e lirisë. Ratzinger përmbledh duke thënë se, i krishterë nuk është ai që observon një sistem normash në mënyrë servile, duke e ruajtur vetëm vetveten, por ai që është bërë i lirë për mirësinë e thjeshtë të qenies njerëzore. Pra parimi i dashurisë, nëse dëshiron që të jetë autentik, përmban në mënyrë të domosdoshme fenë (fq. 260).

Feja e krishterë është: të gjesh një “Ti” që të mbështet, pavarësisht mosperfeksioneve të mija, mosrealizimeve të mija në çdo takim njerëzor, që më jep premtimin e një dashurie të pashkatërrueshme, që jo vetëm kërkon amshimin, por dhe që e gjen atë.

Feja e krishterë thith esencën e saj jetike nga fakti që Dikush më njeh e më do, kështu që unë mund t’i besohem Atij si një fëmijë në krahët e një nëne që ka vetëdijen e plotë të problemeve, por që është i sigurt në këtë “Ti” të nënës. Si pasojë, feja, besimi dhe dashuria formojnë një unikalitet total dhe e gjithë përmbajtja e fesë mbështetet tek “Unë besoj në Ty”, pra zbulimin e Hyjit që dëftohet në fytyrën e Jezusit të Nazaretit. Kjo konfidencë është fjala kyçe për të hyrë në këtë domethënie të thellë të fesë. Për këtë arsye “forma themelore e fesë së krishterë nuk tingëllon: unë besoj gjithçka, por unë besoj në Ty. Feja është një shpalosje përballë realitetit që aktualizohet vetëm falë atij që ka besim në atë që dashuron.

Feja dhe dashuria, pra bamirësia, të përmbledhura së bashku, japin njeriun që dashuron e që është një person i realizuar dhe është i krishteri që ndjek deri në fund kërkesën e tij të thellë për të dashur, duke u bërë kështu një njeri i vërtetë. Në dashurinë realizohet në të vërtetë njeriu. Hyrja në Krishterim është pra hyrje në dashuri, është realizimi i ekzistencës së njeriut nëpërmjet dashurisë. Është pikërisht çka kemi prekur me dorë në thirrjen, që thotë Nënë Tereza.

Hyrja në Krishterim është çdo takim që Zoti na dhuron me ata që e kanë takuar, ndjekur dhe dashur atë, ashtu siç është takimi me jetën dhe veprën e shenjtërve. Edhe ne si Shën Augustini mund të themi se nëse kanë hyrë në krishterim ata përse mos ta bëj dhe unë?!

Po, kjo është ftesa që gjen përgjigje e fjalët e jetës plot bollëk në Dashurinë e Zotit për amshim./drita.info

(Fjala e plotë e argjipeshkvit në promovimin e librit “Hyrje në krishterim”e Joseph Ratzinger-Benedikti XVI, në Bibliotekën “Ernest Koliqi” në Prishtinë, më 27 qershor 2024. Titulli është i redaksisë.)