EPIFANIA E DRITËS

Nga Don Robert Kola

Drita: gjiri i bukurisë

Drita është gjiri i bukurisë. Në gjirin e dritës përkryhet e bukura. Drita virgjërore është trajta e bukurisë. Trajtë-dritë është trajta e bukurisë. Marrëdhënia me aktin e bukurisë qëndisët me dritën virgjërore. E bukura është shkëlqimi i dritës. Ajo është shujta e shikimit, ndërsa drita virgjërore e dhuron shikimin virgjëror. Shikimi përmbushet vetëm me pranin e trajtës së saj. E bukura është tërheqje e shikimit kah drita e përsosur dhe shquan përmallimin e pashuar të njeriut për shfaqjen e saj.  Drita është rrëfenja e bukurisë. E bukura është kallje e saj. Synim dritë është synimi i bukurisë.

Drita është ekumena zanafillore e përflakjes së shpirtit njerëzor në trajtën e saj. Trajta e dritës fali çelnajën me të thellë në shpirtin e tij.

Qysh në mitet e lashta, drita është simbol i rrëfimit mbi zanafillën.[1] Në religjion lartësim i mistikës në epifanin e fytyrës.[2] Në filozofi, shquhet si dashuri e lindjes në bukuri (τόκοϛ έν καλώ).[3] Në art, tejfigurim i krijesës.[4] Në fizikë kundrohet: “si një arabeskë ‘simfonike’ e madhërishme.”[5] Në muzikë, tingulli bëhet shikim: “[…] i mbretërisë së mrekullueshme shpirtërore e pambarimsisë.”[6] Në poezi, ngjizje me fjalën në: “vorbullën e mishit njerëzor.”[7]

E bukuria e dritës shfaqët sidomos në përflakjen e saj, në agimin e kuqërruar. Agimi e paraprin dritën. Sa e saktë del fjala e urtë popullore: “Dita e mirë, njihet me nadje.” Agimi është shtegu i dritës. Si rrallë ndër krijuesit, M. Zambrano e kundroi aq thellë përflakjen e agimit. Rreth saj thotë:  “Përflakja e agimit në qiell duket sikur të ishte një gjë e vetme me tokën: si një trëndafil që për dëlirësinë e tij dhe përflakjen e tij, mbërrin cakun ku toka dhe qielli hapen dhe përqafohen. Si përqafim i pa shoq, në mes qiellit e tokës, përqafim që nuk shkëputet lehtë. Nuk është një miklim, por është një veprim, apo thënë me saktë, një akt i vetëm, pra një qenie. Një qenie, që po në atë akt jetojnë së bashku – në të njëjtin çast – të lindjes së tyre dhe të tejfigurimit të tyre. Flaka e ndezur dhe përflakja butësore e ngjizjes, thua se qiellorja shkrihet, pa lënë gjurmën e saj, jo nostalgji, por shfaqet si një përmbushje e premtimit, ku për deri sa jemi këtu përmbi këtë tokë, kthehet që të kryet në kthimin e përjetshëm.”[8]

Po në këtë pjesë të mrekullueshme rreth agimit, Maria Zambrano i drejtohet edhe Niçe-s (Nietzsche-s) – mund të shtohet – e gjithë sojit të atyre që përfillin idenë e kthimit të përjetshëm: ”Niçe (Nietzsche), filozof i Agimit dhe i kthimit të përjetshëm, përse nuk dite t’i shohësh të bashkuara? Përse nuk i shikove ashtu së bashku? Përse mendimi yt, vendosej mbi arsyen përfundimtare të qenies, që kryhet në saje të vetë asaj, edhe pse duke kaluar, dhe përgjatë kalimit e të kthimit për të kaluar? Herakliti ndoshta e dinte, por heshti. Po ti, Niçe  (Nitzsche), me bujar dhe fëmijëror që ishe, përse e the vetëm për gjysmë, mu ashtu siç ishte edhe krejt jeta jote, pa i bashkuar pjesët, por si fëmija që hedh zare buzë detit.”[9]

Me tutje ajo vazhdon: “Po flaka e ndezur (e agimit) ngritët dhe bie pa u fikur, s’ka fikje, por vetëm dukshmëri të përflakjes se saj, pasi njëherë e dhuruar si vizioni ndriçues, i bën vend mëngjesit të bardhë dhe flaka duke e përndezur e rilind, pastaj duke e lënë ashtu të bardhë, por të ndezur, përflaket në bardhësi. Kjo nuk do të arrihej pa flakën e kulluar dhe mëngjesi i bardhë, do mbetej thjesht ashtu i vetëm, si një nuse e braktisur e caktuar të harrohet, dhe gjithnjë i ftohtë.”[10]

Përflakja e dritës në agimin e kuqërruar, është si thekja zanafillore e Shpirtit mbi ujëra që përgatit mbarë krijesën në dasmë të dritës: “Po bardhësia e ndezur e agimit, bën të hetosh se ai është i përfituar pjesërisht nga një ujë, e që për një çast bëhet i kapshëm, si në krye të herës, kur mbi ujërat zanafillore qëndronte Shpirti, duke e thekur krijesën për dasmë. Shenjë e përnjëmend e ftesës dasmore, qysh prej zanafillës, nga e cila vjen mbarë krijesa. E ky, Agimin që shohim, duke u shtrirë në këtë botë, na ngrit në dashurinë që lind dhe frytëzon, dashurin e parë nga e cila vjen mbarë universi që na rrethon, e  që mund të bëhet – kanoset nga rreziku që të bëhet, nga ngritja e rrethanave të dyshimit në të cilin jemi përplasur, pas errësimit zanafillor – gojë e një amshimi që përpin, një përpirje prej ferri, ku drita mbetet pa pushtet të shpëtimit dhe një errësirë pa shfaqje. E Agimi besnik, duke përshkuar me krahët e tij të shtrirë, të gjitha metamorfozat dhe ndërrimet e nevojshme, pa u tërhequr kurrë nga hijerorja e Shpirtit Shenjt, ky Agim bart me vete dritën që i shëlbon errësirat: dritën e papërfytyrueshme, dritën e vetme të përmallimit të zemrës së shqetësuar të çdo krijese, e vetmja që fal paqen.”[11]

Drita virgjërore thekje për bukuri nusërore. Drita që shëlbon mbarë krijesën dhe përkryen trajtën e saj në dritën e shenjtërisë:

“O ignis Spiritus paracliti

vita vite omnis creature,

sanctus es vivificando formas.”[12]

Drita e zbuluar është bukuria e shfaqjes dhe e përflakjes në paqen e amshuar: “Vonë të kam dashur, bukuri sa e moçme, aq edhe e re, vonë të kam dashur! Ja, ti ishe përbrenda meje e unë qëndroja përjashta, atje të kërkoja i shkret siç isha dhe turresha mbi bukuritë e krijuara prej teje. Po Ti ishe me mua, por unë nuk isha me ty. Prej teje me mbanin larg gjërat, po që sikur nuk do ishin në ty, nuk do qëndronin. Çirresha e thirresha dhe grihesha në shurdhësinë time, e ti flakëroje, shkëlqeje dhe flake verbërinë time, e zbraze aromën tënde, e nuhata dhe u prira drejt teje, e shijova dhe për ty kam uri dhe etje. Me përflak me paqen tënde.”[13]

Gjurma e dritës virgjërore e gjurmon thellësinë e shpirtit dhe e lartëson në gjirin e saj./drita.info

——————————————–

[1] Rreth domethënies se simbolit, P. Ricour, thotë: “Çdo simbol është në fund të fundit një hierofani, një  manifestim i  lidhjes së njeriut me të shenjtën.” P. RICOUR, Finitudine et Culpabilite, Paris, 1988, f. 331. Shih M. ELIADE, Immagini e simboli, Jaca Book, Milano 1980.

[2] Shih E. LEVINAS – F. RIVA, L’Epifania del volto, Servitium Editrice, 2010; S. ARBACHE, Luci e teofanie in Ibn ‘Arabi, në Simbolismo ed esperiennza della luce nelle grandi religioni, Jaca Book, Milano 1997, f. 207-213; G. SCATTOLIN, L’idea dell’uomo perfetto nella mistica islamica, në άτοπον, Rivista Psicoantropologia simboloca e tradizione religiose, Roma, anno IV (1996), f. 63-73.

[3] PLATONI, Bashkëpirja (Ʃυμποσιον), Sjellë në shqip me komentar nga Shpëtim Doda, Tiranë 2006, f. 82

[4] Shih R. GUARDINI, Über das Wesen des Kunstwerks, Mathias – Grunewald, Mainz 2005, f. 30. Autori në këtë vepër klasike mbi artin pohon: “çdo vepër e mirëfilltë e artit është thelbësisht eskatologjike, pasi e projekton  botën e andejshme, ajo e cila do të vjen.”

[5] Shih L. AVAN, Una visione panoramica del nostro spazio-tempo, në Simbolismo ed esperiennza della luce nelle grandi religioni, Jaca Book, Milano 1997, f. 38. E bukura në fizikë gjithnjë po hetohet si përputhje edhe me “koherencën logjike në hulumtimet e saja.” Për këtë shih M. HELLER, Nuova fisica e nuova teologia, Edizioni San Paolo, Milano 2009, f. 80t. Mirëpo, nuk duhet harruar edhe qëndrimet shkencore të cilat mbahen, ku: “Dija shkencore e liruar nga fantazitë e një zbulese të frymëzuar dhe nga e mbinatyrshmja, përfytyrohet nga shkenca vetëm si një vëzhgim poetik i natyrës dhe njëkohësisht si një proces i natyrshëm natyror, proces i hapur vetëm ndaj prodhimtarisë dhe shpikjes.” I. PRIGOGINE I. STENGERS, La Nuova Alleanza. Metamorfosi della scienza, Einaudi, Torino 1993, f. 288.

[6] S. MARCO, Bethoven, Hoffman e la musica assoluta, cituar sipas: www.item.ens.fr.

[7] M. ZAMBRANO, Filosofia e poesia, Edizioni Pendragon, Bologna, 2010, f. 67.

[8] M. ZAMBRANO, Dell’Aurora, Marietti, Bologna 2020, f. 148.

[9]M. ZAMBRANO, Dell’Aurora, f. 148.

[10] M. ZAMBRANO, Dell’Aurora, f. 148t.

[11] M. ZAMBRANO, Dell’Aurora, f. 149.

[12] HILDEGARD VON BINGEN, O ignis Spiritus paracliti, shih www.hildegard-society.org.

[13] SANT’ AGOSTINO, Confessioni, Libri X, 38. Në përkujdesjen e tekstit kritik nga M. Cristiani, M. Simoneti, A. Solignac, përkthyer në it., nga G. Ghiarini, Mondadori, Verona 1996, f. 59.