Kontributi i Nënë Terezës në shkollim, arsimim dhe qytetërim

Nëna Tereze mësuese, profesoreshë dhe drejtoreshë e shkollës Shën Maria në Kalkutë

Nga Don Lush Gjergji

Gonxhe Bojaxhiu, edhe më mirë Gonxhja jonë, më vonë Shën Nëna Tereze, si çdo fëmijë dhe e re, kishte shumë dëshira, kërkesa, plane dhe ëndërrime për jetën e mëvonshme. Ajo ishte shumë e talentuar për muzikë, këndim, mandolinë, recitim, vallëzim, organizim, mësim – lexim, poezi, uratë…  Mbi të gjitha e donte lutjen – uratën dhe librin – leximin. Pas 6 viteve të këshillimeve, uratës, kërkimit, me 14 gusht 1928, në Letnicë kishte vendosur kështu: “Dua të bëhem motër misionare për t’i ndihmuar të varfrit e botës!”

Për të arritur këtë qëllim sublim, sipas udhëzimeve dhe këshillave të etërve jezuitë në Shkup, ajo kishte kërkuar që të pranohej në rendin e “Motrave të Loretos”, të cilat bashkëpunonin me misionarët jezuitë në Kalkutë dhe në rrethinë, sidomos në dy drejtime, në shkollim dhe në shëndetësi.

Motrat nga Loreto i përkasin Institutit të Shën Marisë, të themeluar në vitin 1609 nga njëzet e katër vjeçarja Meri Vond. Ajo dhe shoqëruesit e saj të parë e themeluan shkollën e parë në Shën Omer (tani në Francë), në një shtëpi që ende ekziston, por është një vendbanim privat.

Sot, Motrat e Loretos janë të angazhuara në një gamë të gjerë të aktiviteteve: programeve të mësimit të shkrim-leximit, udhëheqje shpirtërore, këshillimit, qeverisja me strehimoret për gratë e pastreha dhe në shumë aspekte në lëvizjen për drejtësi më të madhe dhe paqe në botë. Ato janë aktive në çdo kontinent dhe punojnë në rreth 150 shkolla dhe janë përgjegjëse për edukimin e mbi 70. 000 nxënësve.

Gonxhja në moshën 18-vjeçare, e veshur me dëshirën e saj për t’u bërë misionare, e lë shtëpinë  dhe Shkupin e saj të lindjes, për t’u bashkuar me Motrat e Loretos, duke filluar në Ratferharm të Irlandës. Atje, ajo zgjedh emrin Tereze, për nder të shenjtores së saj Shën Thereza e Krishtit Fëmijë nga Lizie. Ajo mësoi anglishten, sepse Motrat e Loretos e përdorin atë gjuhë kur ligjëronin në shkollat në Indi. Edhe pse qëndrimi i saj në Dublin ishte i shkurtër, motrat e kujtojnë si “shumë të vogël, të tërhequr dhe të qetë”.

Më 1 dhjetor 1928, nga Irlanda u nis me anije për në Indi dhe arriti në Kalkutë më 6 janar 1929. Më 25 maj 1931 në Darxhiling jep kushtet e para rregulltare si motër Tereza. Ajo punon si profesoreshë e gjeografisë dhe historisë dhe edukimit fetar në shkollën Shën Maria në Kalkutë. Më 10 shtator 1946 duke udhëtuar me tren nga Kalkuta në Darxhiling përjeton “thirrjen në thirrjeje” – frymëzim për të lënë kuvendin  e motrave të Loretos në Kalkutë dhe për t’u angazhuar për të sëmurët dhe të varfrit ndër më të varfër.

Ja si e përshkruan daljen e saj prej Shkupit revista e njohur katolike kroate “Katoličke Misije“   (Misionet Katolike): “Gonxhe Bojaxhiu është shqiptare, e lindur në Shkup. Thirrja e Zotit e ka befasuar atë kur ende ishte në lice… Ajo ishte shpirti i veprimtarive të femrave katolike dhe të korit të kishës.”[1]

Dëshmia e kohës vazhdon kështu: “Vajza e njohur tetëmbëdhjetë vjeçare nga Shkupi, me emër shqiptar Gonxhe, është bërë murgeshë duke marrë emrin e Terezës së Jezusit Fëmijë. Ajo ka ndihmuar korin e kishës në Shkup deri në vjeshtën e kaluar, ka ndezur entuziazmin e shokëve të saj në Kongregatën e Marisë  për të ndihmuar misionet, i ka mësuar vajzat më të reja dhe ka qenë po ashtu nxënëse shembullore në liceun e vajzave në Shkup…” [2]       

Pas rishtarisë për pak kohë kishte punuar si infermiere. Ja përshkrimi i saj në këtë përvojë: “Shumë kanë ardhur nga larg: ata kishin ecur këmbë orë të tëra. Në ç’gjendje që janë! Veshët dhe këmbët i kanë plot varrë… Lypset aq shumë kohë për t’u ofruar të gjithëve shërbim dhe këshilla…”[3]

Motra Tereze ishte  tejet e angazhuar në studime, në punë, në shkollën e Shën Marisë në Kalkutë, në jetën shpirtërore. Mbi të gjitha hetohej entuziazmi dhe lumturia e saj në rendin e Motrave të Loretos.

Ajo kështu dëshmonte në vitin 1934: “Përpos mbajtjes së mësimit, unë po ashtu duhet të përkujdesem për të sëmurët dhe t’u ndihmoj dhjetë motrave të tjera në studime. Të mos i përmendi provimet e mia universitare…”  [4]      

Në vitin 1935 ajo mori detyrën e re në shkollën e Shën Terezes. “Shkolla është pak sa larg nga kuvendi … Unë iu përvesha me një herë punës: zbraza korridorin, mora pak ujë dhe fshesat  dhe zura ta pastroja  dyshemenë… Në Indi pastrimi zakonisht bëhet nga kastet më të ulëta. Kur më panë të lumtur e të gëzuar, vajzat erdhën të më ndihmonin, kurse djemtë filluan të sjellin ujin. Për dy orë, ai korridor i ndyrë, apo të paktën një pjesë e tij, u shndërrua në një klasë të pastër…Kur mbërrita aty kishte 32 fëmijë, tani janë 300. Unë jap mësim edhe në një shkollë tjetër, por kjo shkollë i ngjanë  më shumë një stalle se sa një shkolle. Jap mësim edhe në një vend tjetër, njëfarë oborri. Kur pashë ku flinin fëmijët dhe çka hanin ata, ndjeva dhembje  të madhe për ta, se është e pamundur të gjesh mjerim më të madh! Po, ata janë të lumtur! Fëmijëri e bekuar!… Që nga ajo ditë, ata më quajnë “MA”, që do të thotë “Nënë”,” [5]    

Tregimi vazhdon kështu: “Tani më nuk befasohem pse nxënësit e mi e duan shkollën aq shumë dhe pse shumë prej tyre janë të sëmurë na TBC-ja.” [6]

Angazhimi i saj në tri shkolla, studimet universitare në degën histori dhe gjeografi në Universitetin e Kalkutës, jeta dhe puna në kuvend, vërtet ishte e tepërt, por ajo ishte shumë e gjallë, dinamike dhe tejet aktive. Asaj i pëlqente mësuesia dhe këtë mision e kishte pranuar me gjithë shpirt. Ja dëshmia e saj: “Po, është e vërtetë, më pëlqen shumë të jap mësim, ndonëse kjo punë kërkonte shumë mund, por e bëja me ngazëllim, me gjithë zemër.” [7]

Puna me fëmijë dhe në shkollë ia kishte mundësuar asaj njohjen reale të gjendjes së tyre si dhe të familjeve, mjerimin e skajshëm në Kalkutë, sidomos në dy lagje, Tigil dhe Monotigjill. Mirëpo nga njerëzit e varfër dhe të mjerë ajo kishte mësuar shumë, ata vuanin qetë, punonin, mbi të gjitha shpresonin dhe ishin me plot vullnet dhe gjallëri.

Pas një vizite familjare të dy vajzave – nxënëse të motrës Tereze, ajo shkruan kështu: “Shtëpiza, kasolle e mjerë dhe e varfër … ajri aq i rëndë sa që s’më ra të fikët dhe s’rashë në dysheme… Oh, Ma, tha ai (babai i këtyre nxënëseve, vr. ime), po vdes. Ti je nëna ime. Nëna e bijave të mia! Duhet të përkujdesesh për to, t’u bëhesh Nënë kur unë të kam vdekur…” [8]

Nga kjo që shtrova dhe zhvillova kuptohet që Nëna Tereze suksesin në shkollim, arsimim dhe qytetërim e gjente në dy burime: në njohuri profesionale, pra, në edukim të mendjes dhe të zemrës, por edhe më shumë në dashuri.

Pas kushteve të përjetshme rregulltarë (24 maj 1937), ditën e Zojës Ndihmëtare, titulli i katedrales në Prizren, ajo qe emëruar drejtoreshë e shkollës Shën Maria në Kalkutë.

Në vitin 1942 ajo punonte me 400 vajza në shkollën e Shën Marisë, në të cilën ajo ishte edhe përgjegjëse. [9]

Ja një dëshmi e fuqishme e kohës: “Një ditë prej ditësh një anglez vizitoi shkollën dhe u befasua nga numri i madh i fëmijëve. Kishim 375 në dy në dy dhoma të mëdha të mësimit. Gjatë vizitës së tij mbante një qetësi e jashtëzakonshme, gati s’e s’besonte dhe më pyeti se ç’dënim u kisha dhënë që ta mbanin kaq qetësinë. “Dënimi i tyre më i madh  është kur i injoroj dhe kështu ata e dinë se më kanë zhgënjyer me diçka. Përse t’rrah? Ata i rrahin mjaft në shtëpi, pastaj ata janë të ndëshkuar nga vetë jeta, nga varfëria, mjerimi, nga sëmundjet…” [10]

Atë Ante Gabrić, misionar i njohur kroat në Bengali, njohës dhe bashkëpunëtor i ngushtë i Nënës Tereze, ndër të tjera shkruante kështu: “Motra e nderuar, Tereze Bojaxhiu, ishte aq e sëmurë, sa që të gjithë mendonim se nuk do të ngritët më në këmbë, por për fat ajo është shëruar. Është ngritur dhe po bën punë sa dhjetë persona, motra…“ [11]

Ja një letër e bukur dhe domethënëse e Nënës Tereze drejtuar “Nënës Loke” – Drane lind. Bernaj – Bojaxhiu, diku midis viteve 1937 – 1938: “Më vjen keq që nuk mund të jem pranë jush, por qëndro e lumtur, Nënë e dashur, nga që Gonxhja jote e dashur është e lumtur. Kjo është një jetë e re. Qendra jonë është shumë e bukur. Po jap mësim dhe e dua këtë punë shumë. Unë jam edhe drejtoreshë e tërë shkollës edhe të gjithë me duan shumë.” [12]

Përfundimi i mrekullueshëm që rrumbullakëson misionin e saj të jetës së kushtuar: “Kurrë nuk kam pasur dyshim sa i përket thirrjes sime rregulltare. E ndieja thellë në zemrën time  se Zoti më thërret për një mision, jetë, punë tjetër, por unë nuk e dija dhe nuk e kuptoja pse dhe si.” [13]

Cila është fshehtësia e jetës së ofruar dhe të kushtuar të motrës Tereze, më vonë Nënës Tereze, tash Shën Nënës Tereze?

Sipas mendimit dhe vlerësimit tim, janë tri pika apo shkallë të këtij përkushtimi, flijimi dhe dhurime të rrallë dhe unik, të jetës dhe veprimtarisë shembullore në anën e shkollimit dhe të edukimit të shumë brezave:

• Njohja e mirë e nxënësve dhe e rrethit të tyre familjar dhe shoqëror;
• Njohuria e lëndëve – mësimit që lypset ofruar dhe dhuruar me mësimdhënie, pra, përgatitja njerëzore dhe profesionale;
• Motivim dhe frymëzimi, që gjithnjë zbërthente në dashuri flijuese dhe vepruese në çdo vend, hap dhe veprimtari, pra, edhe në shkollim, arsimim dhe qytetërim të fëmijëve dhe të rinisë që kishin kaluar “nëpër duar” të mësueses, profesoreshës, drejtoreshës, edukatores, mbi të gjithë të Nënës së Dashurisë – Shën Nënës Tereze.
• Dashuria në veprim dëshmohet edhe nëpërmjet veprimtarisë së saj në arsim, sidomos me një fotografi dhe dëshmi, ku ndër të tjera thuhet: “Nxënësit e shkollës së Motrave të Loretos, ku ka dhënë mësim për shumë vjet Nëna Tereze. Asaj i pëlqente të thoshte: “Këta janë fëmijët e mi.” [14]

(Lectio Magistralis e mbajtur në Qendrën “BogdaniPolis” në Prishtinë, në Akademinë Solemne për Ditëlindjen e Shën Nënë Terezës, më 26 gusht 2023.)

————————————————————————–

[1] Don Lush Gjergji,  Nëna e Dashurisë, DRITA, 2010, f. 91.

[2] Po aty.

[3] Po aty, f. 97.

[4] Po aty,  f. 98.

[5] Po aty, f. 100-101..

[6] Po aty, 101.

[7] Po aty, f. 102.

[8] Po aty, f. 105.

[9] Po aty, f. 114.

[10] Po aty, f. 107.

[11] Juraj Gusic, Majke odbačenih, Zagreb, 1976, f. 54,  në Don Lush Gjergji, ve. e cit. f. 114.

[12] Po aty, f. 114.

[13] Po aty, f,  117.

[14] Don Lush Gjergji, Nëna e Dashurisë, DRITA, 2010, f. 98.